Czy pracę na rzecz fundacji można potraktować jako darowiznę, a jeśli tak, to jak to formalnie rozwiązać?

Aby móc odpowiedzieć na to pytanie, należy ustalić treść umowy darowizny. Jej definicja jest zawarta w art. 888 § 1 kodeksu cywilnego, który stanowi, że jest to umowa, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, kosztem swego majątku. Przedmiotem umowy darowizny jest zatem świadczenie, w wyniku którego dochodzi do nieodpłatnego przysporzenia w mieniu obdarowanego kosztem majątku darczyńcy.

Działanie lub zaniechanie

Świadczenie to może zostać spełnione poprzez przeniesienie przez darczyńcę określonych praw, ustanowienie nowych praw, lub spowodowanie wygaśnięcia określonych praw przysługujących darczyńcy względem obdarowanego. Przedmiotem darowizny mogą być także różne przysporzenia, np.: przeniesienie własności rzeczy, zapłata kwoty pieniężnej, zwolnienie z długu. Mogą one być zarówno wynikiem działania, jak i zaniechania darczyńcy - chodzi tu zarówno o przesunięcie majątkowe konkretnych aktywów, jak i inne dyspozycje, których skutkiem jest zwiększenie aktywów lub zmniejszenie pasywów w majątku obdarowanego.

Definicji brak

Przepisy nie zawierają definicji nieodpłatnego świadczenia– może ono być przedmiotem różnego rodzaju umów cywilnoprawnych, przy czym ważne jest to, aby w wyniku tego świadczenia doszło do uzyskania korzyści majątkowej przez jedną stronę kosztem drugiej strony. W orzecznictwie wskazuje się, że pojęcie świadczenia nieodpłatnego związane jest z wszelkimi zjawiskami gospodarczymi i zdarzeniami prawnymi, których następstwem jest uzyskanie korzyści kosztem innego podmiotu (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 kwietnia 2000 r., sygn. akt III SA 2252/99 i wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 marca 2001 r., sygn. akt I SA/Gd 2027/98).

Z definicji umowy darowizny wynika jednak, że jej przedmiotem nie może być każde nieodpłatne świadczenie, ale takie, które darczyńca spełnia „kosztem swojego majątku". Ponadto nieodpłatne świadczenie spełnione kosztem majątku darczyńcy musi mieć wymierną wartość majątkową (musi być mierzalne w pieniądzu); poprzez spełnienie tego świadczenia maleją aktywa darczyńcy, a rosną aktywa (albo obniżają się pasywa) obdarowanego.

Użyte w kodeksie cywilnym określenie, że darowizną jest świadczenie (nieodpłatne) upoważnia do wniosku, że przedmiotem tej umowy może być określone działanie darczyńcy, w tym świadczenie określonych czynności. Aby jednak można było mówić o umowie darowizny, musi dojść do uszczuplenia majątku darczyńcy – darowizna musi nastąpić kosztem jego majątku.

W przypadku świadczenia usług warunek ten nie jest jednak spełniony, nie dochodzi bowiem do uszczuplenia majątku. Skoro w wykonaniu darowizny musi nastąpić uszczuplenie majątku darczyńcy, z darowizną nie będziemy mieli do czynienia podczas świadczenia usług, bez względu na ich przedmiot, skoro tego rodzaju świadczenie nie może nastąpić kosztem tego majątku (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 kwietnia 2001 r., sygn. akt SA/Sz 85/00). Stanowisko to jest potwierdzane w kolejnych orzeczeniach – takie samo zajął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 24 października 2012 r., sygn. akt I SA/Gd 595/12 stwierdzając, że uszczuplenie majątku ma miejsce wtedy, gdy dochodzi do darowizny rzeczy lub prawa majątkowego – ale nie usług. Usługa nie może być zatem przedmiotem darowizny.

Wypowiedział się też Sąd Najwyższy

W stanie faktycznym tożsamym z będącym przedmiotem pytania zadanego w niniejszej sprawie wypowiedział się także Sąd Najwyższy, który nie uznał za umowę darowizny porozumienia o nieodpłatnej pomocy przy rozbudowie domu (postanowienie Sądu Najwyższego z 6 marca 2002 r., sygn. akt V CKN 876/00).

Nieodpłatne wykonywanie przez lekarza świadczeń medycznych na rzecz podopiecznych nie jest zatem darowizną.

Od dochodu nie odliczysz

Skoro świadczenia te nie mogą zostać uznane za darowiznę, to ich wartość nie może także zostać odliczona od dochodu. Zgodnie bowiem z art. 26 ust. 1 pkt 9 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 2032 ze zm.), podatnik może odliczyć od swojego dochodu darowiznę dla organizacji pożytku publicznego przekazaną na cele określone w art. 4 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 1817 ze zm.), w wysokości dokonanej darowizny (nie więcej jednak niż kwotę stanowiącą 6 proc. dochodu).

Pomimo że lekarz nie może skorzystać z prawa do odliczenia od dochodu wartości swoich świadczeń na rzecz fundacji, to fundacja jest zobowiązana do zapłaty podatku dochodowego z tego tytułu. Fundacja uzyskała bowiem w postaci tych świadczeń przychód – według art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 1888 ze zm.), przychodem jest wartość świadczeń w naturze, w tym wartość świadczeń nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych. Wysokość tego przychodu określa się, zgodnie z art. 12 ust. 6 pkt 1 tejże ustawy, według cen, jakie są stosowane z tytułu świadczenia tych usług. ?

Autorka jest radcą prawnym, współpracuje z Centrum Pro Bono

Za dwa tygodnie kolejny odcinek

Teksty do cyklu przygotowywane są we współpracy z Centrum Pro Bono