Trybunał Konstytucyjny o zaprzeczeniu ojcostwa: dziecko ma prawo poznać ojca, nawet po latach

Trzyletni termin na wytoczenie takiej sprawy, liczony od uzyskania pełnoletności dziecka, jest niekonstytucyjny i powinien się liczyć od daty dowiedzenia się, że ojcem jest inny mężczyzna niż ten znany dziecku – orzekł w środę TK.

Wyrok podkreśla znaczenie biologicznego kryterium ustalania ojcostwa i – szerzej – więzów rodzinnych, jeśli tylko zainteresowana osoba chce poznać prawdę.

Upowszechnienie badań DNA, choć w polskiej praktyce sądowej nie zawsze się je stosuje, poszerzyło możliwości ustalania ojcostwa. Nie ma tu w każdym razie automatu, a jednym z ograniczeń są ścisłe terminy na takie sprawy, w szczególności na zaprzeczenie ojcostwa, o które w tym wypadku chodziło.

Zaprzecza ojcostwo po pięćdziesiątce

Ze skargą konstytucyjną na trzyletni termin wystąpiła urodzona w 1958 r. A.D. jako dziecko małżonków S. Jej ojciec zmarł w 1998 r., a w 2011 r. matka wyznała jej, że jest córką innego mężczyzny, wciąż żyjącego.

Kobieta wystąpiła do prokuratora, by wytoczył sprawę o zaprzeczenie ojcostwa, gdyż prokurator może to uczynić ze względu na dobro dziecka lub ochronę interesu społecznego. Ten jednak nie dopatrzył się takich podstaw. Wtedy A.D. sama wystąpiła z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa – ojca reprezentował kurator. On oraz matka uznali żądanie, ale sądy okręgowy i apelacyjny oddaliły je, a Sąd Najwyższy nie przyjął skargi do rozpoznania. Z tej przyczyny, że minął trzyletni termin na wniesienie takiej sprawy.

Art. 70 § 1 kodeksu rodzinnego stanowi bowiem, że dziecko po dojściu do pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swej matki, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności. I ten przepis A.D. zaskarżyła do TK, a jej pełnomocniczka mec. Monika Michalska-Marciniak wskazywała, że jest to jedyna droga wzruszenia ojcostwa. Na dodatek takie wzruszenie otwiera drogę do uznania dziecka przez biologicznego ojca albo ustalenia przez sąd jego ojcostwa. W tym wypadku prawo było iluzoryczne, gdyż termin na pozew minął dziesiątki lat wcześniej, zanim kobieta się o wszystkim dowiedziała.

Realna możliwość

Trybunał przychylił się do skargi, uznając, że niekonstytucyjny jest art. 70 § 1 kodeksu rodzinnego w zakresie, w jakim określa termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa męża matki, niezależnie od daty powzięcia wiadomości przez pełnoletnie dziecko, że nie pochodzi od niego. Narusza bowiem konstytucyjne prawo do poznania własnych korzeni i prawnego ustalenia pochodzenia zgodnego z prawdą biologiczną.

– Data osiągnięcia przez dziecko pełnoletności nie jest właściwa do określenia początku biegu terminu na wytoczenie sprawy o zaprzeczenie ojcostwa. Aby więc zainteresowani mieli realną możliwość podjęcia decyzji, czy z tego prawa skorzystać, termin powinien być liczony od chwili, w której pełnoletnie dziecko dowiedziało się o swoim rzeczywistym pochodzeniu – wskazał w uzasadnieniu sędzia TK Piotr Pszczółkowski.

Trybunał wytknął także ustawodawcy niekonsekwencję, ponieważ zamknął pełnoletniemu dziecku możliwość wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa po upływie trzech lat, a jednocześnie przyznał takie nieograniczone w czasie prawo prokuratorowi niezależnie od tego, kiedy uzyska informację o pochodzeniu dziecka od innego niż formalny ojciec mężczyzny.

Trybunał nie zakwestionował samego posługiwania się w ustawie terminami (zawitymi), w których zainteresowana osoba może dochodzić zaprzeczenia lub ustalenia relacji łączących ją z innymi, gdyż służą one stabilności praw stanu.

Tej wartości nie można jednak automatycznie przedkładać nad interes pełnoletniego dziecka w ustaleniu pochodzenia zgodnego z prawdą biologiczną.