Nieterminowe wykonanie zobowiązań przez dłużnika wiąże się sankcją zapłaty odsetek karnych, która może płynąć z mocy ustawy (odsetki ustawowe), bądź wprost z treści stosunku zobowiązaniowego łączącego strony. Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje nieterminowego wykonania zobowiązań – opóźnienie oraz jego kwalifikowaną postać, czyli zwłokę. W myśl art. 481 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, to wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Natomiast stosownie do art. 476 k.c., dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Różnica pomiędzy tymi dwiema instytucjami polega na tym, że opóźnienie obejmuje swym zakresem wszystkie przypadki nieterminowego wykonania zobowiązania, natomiast w zwłoce dłużnik pozostaje jedynie wtedy, gdy nieterminowe wykonanie wynika z okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.
Musi być związek z przychodami
Zgodnie z art. 15 ustawy o CIT, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. Przepis ten kładzie nacisk na związek wydatków z uzyskiwanymi przychodami podatnika. Wydatek może zostać zaliczony do rachunku kosztów jedynie, gdy jego poniesienie zmierza do osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów albo zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów. Jednocześnie spełnienie ogólnych przesłanek z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT nie jest wystarczające do bezwzględnego zaliczenia wydatku do kosztów podatkowych. Jego potrącalność może bowiem zostać wyłączona na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy o CIT.
Należy przy tym mieć na względzie, że co do zasady zapłata odsetek za nieterminowe wykonanie zobowiązań wykazuje związek z uzyskiwanym przychodem, chociażby poprzez fakt, iż zapłata ma na celu zachowanie prawidłowych relacji biznesowych z kontrahentem. W takim rozumieniu odsetki spełniają przesłanki z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT.
Bez ustawowego wyłączenia
Jednocześnie należy wskazać na treść art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT, zgodnie z którym nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług. Przepis ten wyłącza z kategorii kosztów podatkowych wszystkie kary umowne oraz odszkodowania, które wynikają z:
