Fundusze inwestycyjne po nowemu

Ponad rok temu, 31 marca 2016 r., uchwalono ustawę o zmianie ustawy o funduszach inwestycyjnych, implementującą do polskiego porządku prawnego regulacje prawa unijnego (dyrektywy 2011/61/UE i 2014/91/UE z uwzględnieniem rozporządzenia delegowanego Komisji nr 231/2013) dotyczące nadzoru nad rynkiem podmiotów pośredniczących w gromadzeniu środków od inwestorów. Wówczas wprowadzone zmiany nabierają teraz znaczenia – podmioty spełniające określone kryteria i prowadzące działalność zbierania środków od wielu inwestorów zobowiązane były dostosować się do nowych przepisów do 4 czerwca 2017 r.

Nowe prawo służy wprowadzeniu zharmonizowanego nadzoru nad rynkiem finansowym, celem ograniczenia nadmiernej ekspozycji finansowej inwestorów.

Polska jest jednym z krajów, które dokonały implementacji powołanych przepisów unijnych po czasie (implementacja miała nastąpić już w 2013 r.). Mimo opóźnień w przyjęciu nowego prawa niektóre podmioty zarządzające środkami od inwestorów na rynku polskim nie były na moment wejścia zmian dobrze przygotowane do sprostania wymogom regulacyjnym.

Więcej obowiązków

Nowe przepisy obejmują podmioty dotychczas funkcjonujące na rynku zbiorowego inwestowania, nakazując dokonanie zmian organizacyjnych i rozszerzając obowiązki raportowe wobec Komisji Nadzoru Finansowego, a niekiedy – obligując do uzyskania zezwolenia KNF na prowadzenie działalności. Zmiany dotykają towarzystw funduszy inwestycyjnych oraz przedsiębiorców współpracujących z TFI lub zarządzanymi przez nie funduszami.

Przykładowo nowa ustawa wprowadza dla TFI wymóg zachowania odpowiedniego poziomu kapitału początkowego przy zarządzaniu portfolio z udziałem instrumentów finansowych, dodatkowe wymogi sprawozdawcze i dotyczące monitorowania transakcji.

Ustawa rozszerzyła też obowiązki na nowe podmioty. Wprowadziła definicję alternatywnej spółki inwestycyjnej (ASI) i alternatywnego funduszu inwestycyjnego (AFI) oraz definicje podmiotów zarządzających wskazanymi spółkami i funduszami.

Alternatywnym funduszem inwestycyjnym jest instytucja wspólnego inwestowania, której przedmiotem działalności jest zbieranie aktywów od wielu inwestorów w celu ich lokowania w interesie tych inwestorów zgodnie z polityką inwestycyjną. Analogicznie rozumiana jest działalność alternatywnej spółki inwestycyjnej, ale wskazana spółka jest jednocześnie alternatywnym funduszem inwestycyjnym.

Zarządzający AFI (zarządzający wewnętrznie lub zewnętrznie, zależnie od formy spółki), którzy przekraczają wskazany w ustawie próg całkowitej wartości rozporządzanych aktywów (100 mln euro lub 500 mln euro), zobligowani są uzyskać zezwolenie KNF na prowadzenie działalności i spełniać rozbudowane wymogi organizacyjne i finansowe. Ponadto zarządzający AFI mający zamiar wprowadzić nową spółkę na rynek polski lub planujący zmienić istotnie zasady działania już zarządzanej spółki zobowiązani będą do odpowiedniego notyfikowania KNF.

Dostosowanie do zmian

Termin dostosowania do zmian dla zarządzających AFI wyznaczony był na 4 czerwca 2017 r. Dostosowanie oznacza spełnianie na wskazany dzień przez podmioty zarządzające środkami inwestorów wymogów organizacyjnych, finansowych i raportowych.

Dla zarządzających AFI zakres wymogów formalnych i finansowych zależy od skali działalności, tj. od przekroczenia progów całkowitej wartości rozporządzanych aktywów – 100 mln euro albo 500 mln euro. Próg 500 mln euro stosowany jest, gdy nie występuje nadmierna ekspozycja finansowa kontrolowanych spółek, i dotyczy podmiotów, w których prawa uczestnictwa mogą zostać odkupione po co najmniej pięciu latach.

Po przekroczeniu powyższych progów konieczne jest uzyskanie zezwolenia KNF na prowadzenie działalności jako zarządzający AFI. Jeśli próg nie zostanie przekroczony, można wykonywać działalność na podstawie wpisu do rejestru prowadzonego przez Komisję.

Trudności może sprawiać przyjęcie właściwej metody wyceny zarządzanego portfolio aktywów. Regulacje unijne stanowią o obowiązku wskazania realnej, rynkowej wartości aktywów.

Czas na procedurę

Wniosek do Komisji Nadzoru Finansowego o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności regulowanej powinien zawierać m.in. biznesplan, politykę wynagradzania i ochrony danych osobowych, podsumowanie profilu ryzyka finansowego, sprawozdania finansowe i ewentualne umowy depozytu.

Trudno orzec, ile trwać będzie procedura wydawania zezwolenia przez KNF dla rozszerzonej działalności TFI i dla tej wymagającej autoryzacji w ramach zarządzania AFI.

KNF w tym zakresie obowiązują przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić w ciągu miesiąca, a w przypadku sprawy skomplikowanej – do dwóch miesięcy.

Bez zezwolenia KNF

Aby kwalifikować się do zwolnienia z wymogu uzyskania zezwolenia Komisji na prowadzenie działalności inwestycyjnej, zarządzający musi wskazać wszystkie alternatywne fundusze inwestycyjne, którymi zarządza, określić portfel aktywów każdego zarządzanego AFI i ustalić wartość tych aktywów zgodnie z prawem państw, w którym AFI mają siedzibę. Jeśli wartość rynkowa zarządzanego portfolio nie przekroczy 100 mln euro bądź 500 mln euro, zarządzający może działać na podstawie zwykłego wpisu do rejestru i będzie wówczas zwolniony z wielu obowiązków nadzorczych i raportowych.

Wśród obowiązków dla podmiotów wpisanych do rejestru należy wymienić wymóg kontrolowania co najmniej jednokrotnie w ciągu roku stanu zarządzanych aktywów (weryfikując, czy stan ten nie przekroczył progu przewidzianego w ustawie), jak również dostarczanie KNF okresowych raportów o swojej działalności.

Powierzenie funkcji

Ważnym obowiązkiem dla podmiotów dotychczas prowadzących działalność regulowaną, jak i dla nowych podmiotów objętych nadzorem KNF jest wymóg przedkładania umów powierzenia funkcji zarządzania funduszami.

Według nowych zasad powierzenie funkcji może być dokonane przez TFI na rzecz podmiotów, które spełniają ustawowe wymogi dla przejęcia funkcji, posiadających odpowiednie środki organizacyjne i finansowe dla zabezpieczenia interesu inwestora. W niektórych przypadkach powierzenie funkcji wymaga zgody KNF – dotyczy to np. powierzenia zarządzania ryzykiem funduszu. We wszystkich przypadkach powierzenie wymaga także uzasadnienia biznesowego.

Restrykcje dotyczą powierzenia przez TFI funkcji zarządzania portfelem inwestycyjnym w ramach SFIO lub FIZ. Według nowych zasad takie powierzenie może być dokonane jedynie na rzecz profesjonalnego brokera lub innego TFI odrębnie autoryzowanego przez KNF. Także powierzenie funkcji w zakresie zarządzania funduszami inwestującymi w nieruchomości czy powierzenie funkcji FIZ działającego jako fundusz sekurytyzacyjny lub powierzenie funkcji funduszy aktywów niepublicznych odbywać się może jedynie na rzecz wyspecjalizowanych podmiotów z Polski lub innych krajów, a czasem – wyłącznie za zgodą KNF.

Nowe zasady dotyczące notyfikowania do KNF powierzania funkcji zarządzania aktywami inwestorów dotyczą też zarządzających alternatywnymi funduszami innymi niż FIZ lub SFIO.

W zakresie powierzenia funkcji przez TFI i zarządzających AFI istnieje wątpliwość, czy przepisy unijne zostały prawidłowo zaimplementowane. Wydaje się, że zakres kontroli KNF nad realizacją umów, na podstawie których TFI lub zarządzający AFI powierzają swoje zadania innemu przedsiębiorcy, jest za szeroki (wynika to z porównania przepisów polskich z regulacjami unijnymi). Dotyczy to w szczególności przewidzianego w ustawie o funduszach uprawnienia Komisji do nakazania odstąpienia od umowy podmiotowi przekazującemu właściwe funkcje, jeżeli naruszone zostaną przepisy ustawy, inne przepisy albo postanowienia właściwej umowy bądź statutu funduszu inwestycyjnego.

Ten i inne przykłady implementacji właściwej dyrektywy UE do prawa krajowego wskazują, że Polska wprowadziła regulacje unijne w sposób rygorystyczny. Potwierdza to też porównanie sposobu implementacji rzeczonych regulacji w innych krajach Unii Europejskiej, gdzie postanowiono o ograniczeniu wpływu regulatora na praktykę rynkową.

Na rynku polskim z paszportem europejskim

Ustawa o funduszach inwestycyjnych pozwala zarządzającym, którzy uzyskali zezwolenia w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, na wprowadzenie do obrotu w Polsce AFI z ich kraju („paszport europejski").

W niektórych krajach Unii wymogi dla uzyskania zezwolenia są łagodniejsze od tych stawianych przez polskie prawo.

Praktyka rynkowa pokaże, czy gromadzenie środków zagranicznych inwestorów na rynku polskim odbywać się będzie głównie za pośrednictwem podmiotów, które uzyskały zezwolenia za granicą, czy też za pośrednictwem przedsiębiorców uzyskujących zgodę na poziomie lokalnym.

Wpływ zmian

Dostosowanie do zmian wywoływać będzie jeszcze przez długi czas praktyczne trudności. Niektóre podmioty, dotychczas nieobjęte obowiązkiem uzyskania zezwolenia, nie mają gwarancji, że ich działalność będzie mogła być kontynuowana w nowych ramach prawnych. Zależy to w dużym stopniu od praktyki w zakresie wydawania zgód.