Reportaż o problemach adwokatów z etyką zawodową

Mówią o sobie, że nie bronią aniołów, ale oburza ich określenie „adwokat diabła". Mają dbać o prawo klienta do obrony, jednak często zarzuca się im, że dla klienta prawo łamią. Adwokaci nie mają ostatnio dobrej prasy, znaleźli się na celowniku mediów, a nawet prokuratury.

– Należało się złych rzeczy spodziewać. Otwarcie szeroko drzwi do adwokatury doprowadziło do obniżenia standardów. Nie da się zastąpić solidnej aplikacji dwoma egzaminami pisemnymi i jednym ustnym. Przez taką selekcję prześlizgują się ludzie, którzy w ogóle nie nadają się do zawodu – mówi mecenas Jakub Jacyna, rzecznik warszawskiej Okręgowej Rady Adwokackiej.

Paradoks polega jednak na tym, że zanim formowani według nowych zasad adwokaci zdążą zaszkodzić wizerunkowi palestry, często w skandalizującym kontekście padają nazwiska znanych mecenasów pochodzących z dynastii prawniczych.

– Męscy przedstawiciele rodu Dubois to legenda adwokatury, tym haniebnym aktem oskarżenia uderzamy w tę legendę – grzmiała na sali sądowej mecenas Beata Czechowicz, broniąc Jacka Dubois, któremu prokuratura zarzuciła utrudnienie śledztwa w sprawie gangu pruszkowskiego. Jacek Dubois nieprawomocnym na razie wyrokiem kilka tygodni temu proces wygrał, jednak dla opinii publicznej sam fakt, że znanemu adwokatowi grozi kara więzienia w zawieszeniu, był nieprzyjemnym zaskoczeniem.

Z nobliwym wizerunkiem adwokata nie licowały też wyjątkowo niezręczne wypowiedzi Marcina Dubienieckiego, który oświadczył najpierw, że jego prywatną sprawą jest, czy założy kancelarię prawną z panem M. czy gangsterem „Słowikiem". A wkrótce ujawniono jego powiązania biznesowe z osobami kojarzonymi z półświatkiem przestępczym.

– Kiedy media donoszą o skandalicznych zachowaniach adwokatów, ciągle wiadomości te wywołują oburzenie. Ten odruch jest najlepszym dowodem, że w społeczeństwie nadal zakorzeniony jest inny wizerunek adwokata. Stąd i zainteresowanie, i silny odruch moralnej oceny, jakby poczucia zawodu – uważa Jerzy Naumann, były prezes Sądu Dyscyplinarnego przy Naczelnej Radzie Adwokackiej.

Mecenas wywieziony do lasu

Dlaczego broniłem gangu Pruszkowa? Z przyczyn oczywistych. Sprawy karne są moją pasją, więc kiedy w latach 90. zaczęły się procesy przestępczości zorganizowanej, uznałem, że to historyczne wyzwanie. Postaci takie jak „Pershing" były w pewien sposób legendarne – mówi Jacek Dubois.

Logicznie rzecz biorąc, adwokata nie powinno się w ogóle pytać, dlaczego broni mafijnych przestępców. To pytanie z gatunku naiwnych, bo przecież każdy ma konstytucyjne prawo do obrony. Adwokaci nie lubią takiego stawiania problemu. Być może właściwiej byłoby jednak stwierdzić, iż w jakiś przewrotny sposób lubią, gdyż daje im to powód, by wykazać, że wszelka krytyka związana z reprezentowaniem takich, a nie innych, klientów i sposobem prowadzenia obrony jest oparta na fundamentalnym niezrozumieniu istoty prawa, ich oponenci zaś tęsknią za stalinowskimi procesami odbywającymi się bez udziału obrony.

A jednak wśród samych adwokatów, choć nie demonstrują tego publicznie, temat obrony przestępczości zorganizowanej budzi pewne emocje.

– Zgłosił się do mnie nowy klient ze sprawą cywilną. Okazało się, że ma też sprawę karną. Nazwisko jego obrońcy włączyło w mojej głowie dzwonek alarmowy – opowiada znany warszawski adwokat. – Spytałem: Proszę pana, mecenasa W. polecają sobie nawzajem osoby z kręgów przestępczości zorganizowanej. Czy pan należy do tych kręgów?

Każdy członek palestry wie dobrze, że dwóch czy trzech znanych adwokatów w Polsce prowadzi wyłącznie sprawy tego typu, i jest to odbierane różnie.

Chodzi tu bynajmniej nie o moralną ocenę takich klientów, ale o przeświadczenie, że tak specyficzny klient może w dość dziwny sposób traktować swoją relację z obrońcą. Znakomity i nieżyjący już adwokat Edward Wende – którego można uznać za wzorzec etyki adwokackiej – opowiadał kiedyś znajomym, dlaczego nie zdecydował się zostać wspólnikiem kancelarii, która zajmować się miała obroną mafii. – Stwierdził, że nie akceptuje sytuacji, w której gangster pyta: „Panie mecenasie, jaki mercedes się panu podoba? Proszę wybrać, cena nie gra roli" – relacjonuje jeden z moich rozmówców.

Z pionierskich pod każdym względem lat 90. krąży wiele opowieści o niezwykłych sytuacjach, jakie przydarzały się adwokatom broniącym gangsterów. Jedna z nich zresztą bardziej charakteryzuje adwokatów niż ich klientów. Mecenas P. obiecał klientowi zwolnienie z aresztu tymczasowego. Zainkasował 20 tysięcy dolarów i przedstawił rozrysowany plan. Zaznaczono na nim skomplikowane złamania. jakie będzie miał klient,jeśli w określony sposób zeskoczy z więziennego parapetu. Konsultantem mecenasa był wybitny ortopeda, który gwarantował,że urazy będą tak poważne ,ze nie można ich będzie wyleczyć w więziennym szpitalu.Sprawa skończyła się dobrze ;piekielna awanturą, jaką zrobił gangster i zwrotem pieniędzy. Inne historie miały gorszy finał.

Bardzo szybko okazało się, że mafia nie toleruje, gdy słono opłacany mecenas obieca, że załatwi uchylenie aresztu lub uniewinnienie, i z obietnic się nie wywiąże. Środki nacisku czy dyscyplinowania bywały brutalne – zastraszanie, a nawet złamanie nogi. Zdarzało się, że adwokat ukrywał się przed swoimi klientami i nie nocował w domu.

Czarną legendą stała się historia znanego obrońcy wywiezionego do lasu, przywiązanego do drzewa, maltretowanego i opluwanego przez mafiosów.

Droga bez powrotu

Adwokat nie powinien przynosić klientowi kanapek z bufetu sądowego. Nie może demonstrować w żaden sposób zażyłości z oskarżonym, pokazywać, że łączy go z nim coś więcej niż relacja zawodowa, a ich kontakty mają miejsce także poza kancelarią.

Tak odpowiadają adwokaci, gdy pytam, gdzie przebiega cienka czerwona linia, której nie wolno przekroczyć obrońcy, by w żaden sposób nie zasłużyć na epitet „adwokat mafii". Przykład z kanapkami pada zawsze – widocznie obraz nobliwego mecenasa niosącego przywiezionemu pod konwojem bandycie talerz z kanapkami utkwił wszystkim w pamięci.

A jednak, jeśli pogrzebać w nie tak odległej przeszłości, znajdzie się przykłady znacznie bardziej drastyczne. Zdarzało się, że adwokat sprawiał wrażenie, jakby w pełni akceptował klienta i jego środowisko. Zostawał ojcem chrzestnym jego dziecka, wyjeżdżał z szefem gangu na narty czy spędzał święta. Zachowywał się jak członek rodziny – rodziny mafijnej, czyli realizował model consigliere.

Kończyło się to często źle, bywało, że adwokat wkraczał na drogę przestępstwa, w końcu zasiadał na ławie oskarżonych, ale nim do tego doszło, przez nikogo nie niepokojony całe lata brnął coraz dalej.

– Obrońca zajmujący się przestępczością zorganizowaną znajduje się w wyjątkowo trudnym położeniu. Łatwo może ześlizgnąć się na ścieżkę, z której nie ma odwrotu. Wie coraz więcej, zdobywa poufne informacje, których ujawnienie byłoby dla mafii zagrożeniem. Jeśli chciałby się wycofać, okazuje się, że jest za bardzo uwikłany, by było to możliwie. Staje się podatny na szantaż – mówi znany krakowski adwokat prof. Andrzej Kubas.

Jako adwokat starej daty z rezerwą patrzy na pewną fascynację, jaką „młode i trochę starsze, czyli czterdziestoletnie, wilki palestry" przejawiają wobec barwnego środowiska przestępczości zorganizowanej.

– Adwokat sam narzuca styl relacji z klientem. Od niego zależy, czy będzie traktowany z szacunkiem – mówi Jacek Dubois.

Można domniemywać, że nie zawsze jest to łatwe, a klienci z grup przestępczości zorganizowanej mają tendencję do skracania dystansu.

Kto przyniósł telefon

Jednak rzecz nie polega tylko na otoczce obyczajowej i malowniczych sytuacjach z sali sądowej, kiedy to zdarzało się, że gangster, zwracając się per „ty"do swego mecenasa, pouczał go, że nie po to mu tyle płaci, by ten się spóźniał. Prawdziwy problem to oczekiwania, jakie miewają tak specyficzni klienci wobec swego adwokata. Wydaje się dość prawdopodobne, że idą one dalej niż przeciętne oczekiwania klienta wobec mecenasa, że spodziewają się oni specyficznie rozumianej lojalności, a także bardziej niż wykazania się kompetencjami i erystyką skutecznego „załatwienia sprawy".

Z zarzutów, jakie wysuwa prokuratura wobec niektórych obrońców, wyłania się obraz niepokojący. Po wizycie adwokata u aresztantów pojawiają się telefony komórkowe, a na zewnątrz przenikają grypsy. Adwokaci mają też urabiać świadków, skłaniając ich do odwołania niekorzystnych dla ich klientów zeznań.

Wersja adwokatury jest konsekwentna: ten czarny obraz to pomówienia oparte na zeznaniach zmanipulowanych przez prokuraturę przestępców.

– Adwokata z reguły pomawia świadek koronny. Wynika to z pewnych prawidłowości psychologicznych. Kiedy przestępca przechodzi na drugą stronę barykady, chce spełnić oczekiwania prokuratora, w którym nagle widzi przyjaciela. Jego dotychczasowi sprzymierzeńcy są traktowani jak wrogowie. Obciąża ich i chętnie składa zeznania, póki po paru latach nie przychodzi kolejna faza, czyli zmęczenie i wypalenie – mówi Jacek Dubois.

Patrząc z boku, można dostrzec, że sytuacja jest niezręczna, a nawet zabawna – adwokaci zawsze argumentują, że obciążające ich zeznania nie mają wartości, gdyż pomawiają ich przestępcy, którym sąd nie powinien dać wiary. Jeśli przyjąć taką argumentację, to sąd nie powinien też dawać wiary zeznaniom z natury niegodnych zaufania przestępców, gdy są klientami adwokatów.

Trudno też nie zauważyć, że wizja rzeczywistości, jaką roztaczają palestra i prokuratura, różni się zasadniczo.

W karykaturalnym uproszczeniu, zgodnie z tym, co sugerują czasem prokuratorzy, adwokaci to wyedukowani prawniczo wspólnicy przestępcy, którzy korzystają ze swej wiedzy, by pomóc mu zatrzeć ślady przestępstwa. W żargonie prokuratorów pewna kategoria zarzutów – poświadczanie nieprawdy, fałszerstwa – nosi nazwę „adwokackich".

W równie wyjaskrawionej wersji prezentowanej niekiedy przez adwokatów prokuratorzy to frustraci, którzy szukają na nich „haka" napędzani zawiścią wobec wysokich apanaży adwokatów lub pragnieniem medialnej sławy, jaka czekałaby na nich, gdyby rozgromili słynnego mecenasa.

Nie da się przy tym ukryć, że w tej rozgrywce triumfują na razie adwokaci. Prokuratorzy zaprowadzili na ławę oskarżonych, a nawet do więzienia prowincjonalnych adwokatów. Jednak ich wszelkie zarzuty wobec tuz tuzów palestry zostały oddalone.

Przymykanie oczu

W stosunku społeczeństwa do adwokatów jest spora dawka hipokryzji. Jeśli dyskutujemy o cechach, jakimi powinien się odznaczać idealny adwokat, to bez wahania wymienimy wysoki poziom etyczny, a także intelektualny, pozwalający podjąć szlachetną walkę na argumenty z prokuraturą.

– Wystarczy, żeby pan Kowalski jechał po pijanemu, by jego wizja adwokata zmieniła się drastycznie. Uważa wtedy, że powinien on załatwić mu uniewinnienie, nieważne, jakimi metodami – komentuje złośliwie jeden z adwokatów.

Każdy adwokat może opowiedzieć o sytuacji, w której na jego biurku lądowały pieniądze z sugestią, że są przeznaczone dla sędziego. W bardzo wielu wypadkach klient usłyszy wówczas lodowate: „pomylił pan adres". Czasem jednak tego nie usłyszy – bo gdyby było inaczej, nie byłoby takich zdarzeń.

Nie ma wątpliwości, że sytuacje, w których adwokat sięga do pozaprawnych metod, broniąc swego klienta, mogą się zdarzyć zarówno w wypadku procesów przestępczości zorganizowanej, jak i przestępstw białych kołnierzyków.

Kiedy adwokat lobbysty Marka Dochnala po widzeniu w areszcie wyszedł w jego butach, funkcjonariusze nie mieli wątpliwości, że chodziło o wyniesienie grypsu. Jednak i sam adwokat, i jego korporacyjni koledzy twierdzili, że zamiana butów była spowodowana troską o zdrowie klienta, który na spacerniaku przemoczył i zniszczył buty.