Uchylenie się od skutków prawnych zawartej ugody

Cel ugody

Generalnym celem ugody jest zgodnie z art. 917 kodeksu cywilnego poczynienie przez strony wzajemnych ustępstw w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego. Strony liczą na to, że dzięki ugodzie uchylona zostanie niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub, że ugoda zapewni wykonanie tych roszczeń. W świetle przepisu ugoda może uchylić spór istniejący, albo mogący powstać.

Podstawa uchylenia się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu

O możliwościach uchylenia się od zawartej ugody stanowi art. 918 k.c. Pierwszą z sytuacji, która dopuszcza uchylenie się skutków prawnych ugody jest tak zwany błąd, ale musi on dotyczyć stanu faktycznego, który „według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy”.

W odróżnieniu od błędu, o którym mowa w art. 84 k.c., mamy tu do czynienia z nieco innego rodzaju błędem, stanowiącym przepis szczególny wobec przepisów o wadach oświadczeń woli. Przepis art. 918 k.c. stanowi bowiem o błędzie, który musi dotyczyć obydwu stron ugody, a nie tylko jednej strony.

Przepis art. 918 k.c. ma dzięki temu wyeliminować niepewność stanu prawnego – w przeciwnym razie strony niezadowolone z ugody zbyt często próbowałyby ją obalić, a przecież ugoda zawierana jest właśnie po to by spór na dobre wyeliminować. Należy również pamiętać, że z punktu widzenia wymienionego przepisu, liczy się stan faktyczny istniejący w dacie zawarcia ugody – jest to moment decydujący dla oceny tego, czy mieliśmy do czynienia z błędem.

Warto dodać, że w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego nie jest błędem w rozumieniu art. 918 k.c. błąd polegający „na własnym błędnym wyobrażeniu" o swojej sytuacji finansowej, czyli przecenieniu w chwili zawierania ugody własnych możliwości płatniczych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29.5.1998 r., II CKN 44/98).

Zatajone dowody

Drugą z sytuacji umożliwiających uchylenie ugody jest odnalezienie dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, pod warunkiem że ugoda nie była zawarta w złej wierze. Istnienie złej wiary całkowicie wyłącza bowiem skorzystanie z tego przepisu.

Tłumacząc w uproszczeniu, zła wiara oznacza tutaj, że jedna ze stron wiedziała o istnieniu dowodów co do roszczeń będących przedmiotem ugody, ale celowo nie ujawniła ich drugiej stronie. Tym samym, strona, która chce skorzystać z możliwości uchylenia się od skutków prawnych ugody musi wykazać, że druga strona wiedziała o istnieniu „zatajonych” dowodów oraz, że nie poinformowała o tym przed zawarciem ugody. Choć wykazanie faktu braku poinformowania wydaje się wykonalne, to jednak udowodnienie, że druga strona wiedziała o dowodach wydaje się utrudnione, a czasem wręcz niemożliwe. W praktyce bardzo rzadko dochodzi do takich sytuacji i ciężko na tej podstawie prawnej ugodę podważyć.

Co istotne, w obydwu sytuacjach uchylenie się od skutków ugody, może dotyczyć wyłącznie całości ugody, a nie wybranych jej fragmentów. Zbadanie skuteczności uchylenia się od skutków oświadczenia woli zawartego w ugodzie sądowej może nastąpić w tym samym postępowaniu, w którym to oświadczenie zostało złożone (kwestii tej nie musi rozstrzygać inny skład sądu).

Czytaj więcej

W sądzie i w urzędzie

Naruszony interes strony, ugody nie unicestwi

Badanie dopuszczalności uchylenia się od skutków oświadczenia woli zawartego w ugodzie sądowej może być zgodnie z orzecznictwem SN dokonane w postępowaniu, w którym to oświadczenie zostało złożone.

Ugoda niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego

Warto również pamiętać, że Sąd dysponuje trzecim rozwiązaniem mogącym „unicestwić” zawartą ugodę. Rozwiązanie to wynika z treści art. art. 223 § 2 w zw. z art. 203 § 4 kodeksu postępowania cywilnego. Sąd ma bowiem prawo podważyć skutki prawne ugody, jeśli będzie ona bezwzględnie nieważna (jako czynność niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego) albo jeśli rażąco narusza ona interes osób uprawnionych.

Z powyższego wynika, że każdorazowo zawarte w ugodzie oświadczenia stron wymagają dokonania przez Sąd oceny w oparciu o kryteria wyrażone w art. 65 k.c., zwłaszcza gdy twierdzenia stron różnią się znacząco do co tego, jakie znaczenie należało nadać oświadczeniu woli i jaki był rzeczywisty zamiar stron.