Prowadziła Rosję od sukcesu do sukcesu

Co by było, gdyby Katarzyna II żyła krócej?

"Semiramida Północy. Tak wielkie umysły oświecenia oceniały żonkę skretyniałego cara, która z dwórką, fryzjerem oraz pijanym oficerem udała się do pułku Izmaiłowskiego, by dokonać zamachu stanu. Udało się jej i dla wszelkiej pewności kazała obalonego męża udusić. I oto niemiecka nimfomanka staje się wybitną moskiewską carycą Katarzyną II, prowadzącą Rosję od sukcesu do sukcesu. Jednym z pierwszych jest wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczypospolitej i narzucenie jej swego protektoratu. Historyk Michaił Heller napisze o moskiewskim fenomenie: 'Duma narodowa, która jest zdolna zastąpić wolność, odradza się szczególnie w czasie wojen, a podtrzymują ją najskuteczniej podboje nowych ziem' - pisał w "Rzeczpospolitej" Maciej Rosalak.

Z Zofii - Katarzyna

Przyszła władczyni Rosji urodziła się w 1729 r. w Szczecinie jako Zofia Fryderyka Augusta Anhalt-Zerbst. W wieku 15 lat opuściła rodzinne miasto i wyjechała do Petersburga. W 1745 r. w rosyjskiej stolicy poślubiła Karola Piotra Ulryka Oldenburga - księcia holsztyńskiego, następcę tronu w Rosji, syna Anny, siostry carycy Elżbiety I. Warunkiem mariażu było przejście Zofii na prawosławie; od tej pory przyszłą carycę nazywano Katarzyną Aleksiejewną.

Przez kilkanaście lat, żyjąc u boku niekochanego mężczyzny, Katarzyna znajdowała się w cieniu panującej Elżbiety I. Po jej śmierci w styczniu 1962 r. na tron - jako Piotr III - wstąpił mąż Katarzyny. Pochodzący z Holsztynu władca był w Rosji niepopularny. Uchodził za dziwaka, a powszechne oburzenie budziło jego zachowanie po śmierci Elżbiety I. Nie starał się nawet udawać żałoby, radośnie przyjmując wiadomość o zgonie carycy. Nie krył także niechęci do żony, podczas jednego z przyjęć publicznie nazwał ją "głupią".

Piotr III nonszalancko odnosił się do religii; nie przestrzegał prawosławnych świąt, a na kilka dni przed zrzuceniem z tronu wydał dekret równouprawniający wszystkie wyznania.

Car był gorącym orędownikiem zbliżenia Rosji z Prusami, z którymi do niedawna - w ramach tzw. wojny siedmioletniej (1756-1763) - Imperium Romanowów zmagało się zbrojnie. Otaczał się zagranicznymi wojskowymi, co budziło sprzeciw rodowitych rosyjskich arystokratów. Krążyły opinie, że planował wojnę o Szlezwik z Danią, co niechętnie przyjmowano w rosyjskiej armii.

"Sądzono, że wyprawa taka była wyłącznie prywatnym przedsięwzięciem Piotra, nie cara, lecz małego książątka niemieckiego" - pisał autor biografii rosyjskiej carycy Władysław A. Serczyk.

Wezwawszy na pomoc Boga i poczucie sprawiedliwości

Niepopularność Piotra III, którego kojarzono także z aferami finansowymi, sprytnie wykorzystała Katarzyna. Dała się poznać jako bogobojna osoba pogrążona w smutku po śmierci imperatorowej Elżbiety. Zyskała sobie tym m.in. przychylność duchowieństwa. "Po zgonie cesarzowej przez sześć tygodni codziennie czuwała po kilka godzin przy zwłokach. Piotr przychodził rzadko, po to tylko, by strofować wartowników, przedrzeźniać duchownych oraz flirtować z damami dworu" - tłumaczy autor biografii carycy.

Śmierć Elżbiety I była okazją dla Katarzyny do przygotowania przewrotu, którego celem było pozbawienie władzy znienawidzonego małżonka. Wtajemniczone w spisek były wpływowe osoby na dworze, m.in.: Nikita Iwanowicz Panin, Cyryl Razumowski, Grzegorz Tiepłow oraz Michał Wołkoński. Katarzyna liczyła na poparcie rosyjskiej gwardii, która była niezadowolona z wojennych planów jej męża. 9 lipca wraz z najbliższymi współpracownikami Katarzyna udała się pod Pałac Zimowy w Petersburgu, który został otoczony przez sprzyjające jej wojska. W pałacu nie było Piotra III, który już w czerwcu opuścił rosyjską stolicę i przeniósł się do letniej rezydencji w Oranienbaumie. Po przybyciu pod pałac, gdzie zgromadziły się tłumy, ogłoszono manifest stwierdzający przejęcie władzy przez Katarzynę II.

"Świadomi grożącego naszym wiernym poddanym niebezpieczeństwa, byliśmy zmuszeni, wezwawszy na pomoc Boga oraz jego poczucie sprawiedliwości, a także widząc wszystkich naszych wiernych poddanych życzenie jasne i niedwuznaczne, wstąpić na tron nasz rosyjski samowładny, a wszyscy nasi wierni poddani złożyli nam uroczystą przysięgę" - zapisano w manifeście.

Podczas przewrotu posłuszeństwa Piotrowi III nie wypowiedziały wszystkie oddziały armii, ale opuścili go najbliżsi współpracownicy. Eks-cara objęto aresztem domowym. Karę odbywał w Ropszy koło Petersburga, tam też 17 lipca został zamordowany przez gwardzistów sprzyjających Katarzynie. Prawdopodobną przyczyną śmierci było uduszenie, choć oficjalnie ogłoszono, że zgon byłego cara nastąpił wskutek ataku kolek hemoroidalnych.