Zbrodniarze bez kary

W Niemczech żyje jeszcze 11 członków specjalnej brygady SS Oskara Dirlewangera uczestniczącej w krwawym tłumieniu powstania warszawskiego. Niczego nie muszą się obawiać. Nie ma żadnych dowodów pozwalających postawić ich przed sądem

W czasie powstania warszawskiego palili, gwałcili, rabowali i mordowali. Złożona z kryminalistów brygada Dirlewangera (SS-Sturmbrigade Dirlewanger) pozostawiała po sobie krew i łzy, gdziekolwiek się pojawiała. Zwłaszcza w powstańczej Warszawie. Nikomu nie udało się jednak zebrać przekonujących dowodów winy żyjących jeszcze jej członków. – Na ławę oskarżonych mógłby trafić jedynie ktoś z grona byłych dirlewangerowców, kto sam przyznałby się do popełnionych zbrodni – tłumaczy Thomas Will, wiceszef Centralnego Urzędu Ścigania Zbrodni Nazistowskich w Ludwigsburgu. Byłby to cud. W Niemczech takie cuda się nie zdarzają.

[srodtytul]Mord w ruinach teatru[/srodtytul]

Mało obiecująco rysują się także perspektywy śledztwa IPN w sprawie okoliczności mordu w ruinach Teatru Wielkiego 8 sierpnia 1944 roku. Niemcy zamordowali tam około 350 Polaków. – Z ekspertyzy historycznej dokonanej na potrzeby śledztwa wynika, że sprawcami tej zbrodni mogli być członkowie brygady Dirlewangera – mówi Piotr Dąbrowski, prokurator IPN. Co wydarzyło się tego dnia w Teatrze Wielkim, pamięta doskonale Marian Waldemar Świątkowski, emerytowany neurolog z Warszawy. – Siedzieliśmy w bunkrze pod teatrem. W pewnej chwili usłyszeliśmy potężny wybuch, który wysadził stalowe drzwi schronu. Wpadli Niemcy. Rozpoczęły się gwałty i rabunki – opowiada Świątkowski. Miał wtedy 11 lat. W bunkrze był z matką i ojcem. Po jakimś czasie Niemcy wyprowadzili wszystkich na ulicę i uformowali z cywilów żywą tarczę, atakując sąsiedni budynek ratusza, w którym bronili się powstańcy.

Rozpoczęła się masakra, w której zginęło wielu Polaków oraz kilkudziesięciu Niemców. Ocaleli Polacy znów udali się do schronu. Następnego dnia Niemcy wyprowadzili wszystkich do holu teatru i po selekcji zaprowadzili mężczyzn na pierwsze piętro zrujnowanego budynku. – Ustawili ludzi w szeregu na skraju urwanego stropu i zaczęli strzelać z karabinu maszynowego znajdującego się na placu Teatralnym. Tak zginął mój ojciec – opowiada Świątkowski. Jest ostatnim żyjącym świadkiem tej zbrodni. Obrazy z tego dnia towarzyszą mu całe życie. Uratował się cudem. Nie jest w stanie powiedzieć, czy egzekucji dokonali esesmani Dirlewangera.

[srodtytul]Koblencja nic nie wie[/srodtytul]

IPN liczy na to, że dowie się czegoś od prokuratury w Koblencji, którą poprosił o pomoc prawną. W Koblencji jednak o polskiej prośbie do tej pory nikt nie słyszał, mimo że pierwsza wysłana została prawie cztery lata temu. – Zajmiemy się sprawą, jeżeli otrzymamy oficjalny dokument – zapewnia prokurator Hans-Peter Gandner, wiceszef prokuratury w Koblencji. Warszawa ciągle czeka.

– O działaniach brygady Dirlewangera w Warszawie wiadomo wiele z materiałów archiwalnych. Nie ulega wątpliwości, że była odpowiedzialna za rzeź większości z 40 tys. ofiar na Woli. Naoczni świadkowie nie byli jednak w stanie powiedzieć, czy sprawcami tych zbrodni byli wtedy dirlewangerowcy czy inne niemieckie jednostki – mówi Zbigniew Osiński z Muzeum Powstania Warszawskiego.

Obszerną relację o zbrodniach brygady złożył Mathias Schenk, Belg, który jako 18-latek służył w jednostce saperów Wehrmachtu torującej drogę dirlewangerowcom w walczącej Warszawie. Jego opowieści mrożą krew w żyłach. Zdezerterował później i ukryła go polska rodzina. Czy to on uczestniczył w wysadzaniu pancernych drzwi bunkra pod Teatrem Wielkim? – Nie jestem pewien. Robiliśmy takie rzeczy w trójkę na rozkaz ludzi Dirlewangera. Pamiętam jedynie dokładnie, jak wysadzaliśmy drzwi do któregoś z banków – powiedział „Rz”. Egzekucji na placu Teatralnym nie pamięta.

[srodtytul]Ostatnia szansa[/srodtytul]

– Relacje Schenka są nam znane. Dysponujemy też zeznaniami członków brygady Dirlewangera – mówi Thomas Will. Protokoły przesłuchań 11 żyjących jeszcze dirlewangerowców są już w IPN. Zdaniem śledczych z Ludwigsburga nie wynika z nich nic konkretnego, przynajmniej na tyle, aby sformułować akt oskarżenia.