Koniec socjalnej Europy

System państwa opiekuńczego, w którym obywatele mogli liczyć na niezłe zarobki, stałe zatrudnienie, godziwą emeryturę, zasiłki dla bezrobotnych i darmową, dobrą opiekę medyczną, właśnie runął na naszych oczach. Tak uważa szef Europejskiego Banku Centralnego Mario Draghi. – Był czas, kiedy Rudi Dornbusch (ekonomista – red.) zwykł mawiać, że Europejczycy są tak bogaci, że mogą sobie pozwolić na płacenie każdemu, by nie pracował. To już się skończyło – stwierdził w wywiadzie dla dziennika „Wall Street Journal". Jego zdaniem model społeczny, z którego Europa była tak dumna, odchodzi do przeszłości.

Utopijna wizja

– Nie zgadzam się z tą diagnozą. Kryzys jeszcze bardziej uzmysłowił ludziom, jak łatwo wszystko stracić i jak cenne są zabezpieczenia socjalne. Oczywiście, będą konieczne pewne modyfikacje, ale europejskie społeczeństwa nie zgodzą się na zarzucenie idei państwa opiekuńczego – mówi „Rz" dr Henning Meyer, niemiecki ekonomista z London School of Economics.

Europejski model socjalny to wizja społeczeństwa, w którym zrównoważony wzrost gospodarczy jest wykorzystywany do poprawiania warunków życia i pracy jak największej grupy obywateli. Miało to odróżniać Europę od Stanów Zjednoczonych, gdzie korzyści z rozwoju, zdaniem krytyków, czerpali głównie najbogatsi.

Kryzys zadłużeniowy, zwłaszcza w krajach południowej Europy, podważył jednak zaufanie do modelu państwa opiekuńczego. Wielu ekonomistów argumentuje, że w Grecji wynaturzenia systemu socjalnego przyczyniły się do niewydolności gospodarki i postawiły kraj na krawędzi bankructwa, które jest odwlekane dzięki międzynarodowej pomocy. W Unii Europejskiej trwa jednak debata, czy uzdrawianie gospodarki, głównie przez cięcia emerytur, zasiłków i pensji minimalnej, stworzy fundamenty trwałego wzrostu gospodarczego.

– Cięcia i ograniczanie gwarancji pracowniczych to najłatwiejsza droga do poprawiania finansów państwa. Ale wzrost bezrobocia i biedy wcale nie przyczyni się do rozwoju gospodarczego w długiej perspektywie. Niestety, UE działa doraźnie i robi wszystko, by ratować euro, a nie myśli o długofalowych skutkach swoich działań – przekonuje „Rz" dr Paul Copeland z Uniwersytetu w Manchesterze.

Co napędza Niemców

Mario Draghi przypomina, że żaden system socjalny nie rozwiąże problemu 50-procentowego bezrobocia, jakie panuje na przykład wśród hiszpańskiej młodzieży. Jego zdaniem szok wywołany kryzysem finansowym zmusi wiele krajów do całkowitego przebudowania rynków pracy i gospodarek. – Oszczędności i reformy strukturalne to jedyny sposób na wyjście z kryzysu – podkreśla.

– Choć w Europie są różne modele państw opiekuńczych, to mają wspólną cechę. Wszystkie przechodzą kryzys i muszą sobie z nim radzić, zdejmując nadmierne obciążenia socjalne. Większość krajów popadła w chroniczny deficyt właśnie dlatego, że musiała pożyczać pieniądze, aby sfinansować system socjalny – mówi „Rz" Piotr Maciej Kaczyński z Centre for European Policy Studies w Brukseli.

Niektórzy eksperci zwracają uwagę, że system socjalny jest rozmontowywany tylko w krajach Południa. Bogate kraje nie zamierzają tego robić.

– Argument, że państwo opiekuńcze to hamulec rozwoju gospodarczego, jest nieprawdziwy. Wystarczy popatrzeć na Niemcy. Kraj ma jedną z najbardziej konkurencyjnych gospodarek na świecie. Tak samo jest z krajami skandynawskimi – wskazuje Henning Meyer.

Eksperci podkreślają, że kraje, które najbardziej zbliżyły się do ideału państwa opiekuńczego, to najsilniejsze gospodarki w Europie: Niemcy, Francja, Holandia i kraje skandynawskie. W Szwecji obywatele są skłonni płacić rekordowo wysokie podatki w zamian za wysoki poziom gwarancji socjalnych. We Francji państwo opiekuńcze pochłania 30 procent PKB, ale Francuzi szczycą się najlepszą służbą zdrowia na świecie. Choć najbogatsze kraje również reformują państwo opiekuńcze, cięcia są najczęściej kosmetyczne.

– Europa ma model społeczny z XX wieku, a stoi przed wyzwaniami XXI wieku. Najsilniejsze europejskie gospodarki z powodu nadmiernych obciążeń są biedniejsze od USA. Są też mniej konkurencyjne od państw azjatyckich. Europa po prostu musi podnieść swoją konkurencyjność – zaznacza Piotr Maciej Kaczyński.