Sumienie jest też dla lekarza

Dyskusja na temat stosowania przez lekarzy klauzuli sumienia trwa w Polsce od kilku miesięcy.

Nasiliła się w ostatnich tygodniach, gdy ponad 3 tys. medyków podpisało się pod tzw. deklaracją wiary. Jej sygnatariusze stwierdzają m.in., że  „podstawą godności i wolności lekarza katolika jest wyłącznie jego sumienie" i że w swojej pracy „ma on prawo działania zgodnie ze swoim sumieniem i etyką lekarską, która uwzględnia prawo sprzeciwu wobec działań niezgodnych z sumieniem".

Debata na temat klauzuli sumienia nabrała rozpędu, gdy okazało się, że prof. Bogdan Chazan, dyrektor Szpitala Świętej Rodziny w Warszawie, odmówił wykonania aborcji, powołując się na konflikt sumienia.

W obecnym systemie prawnym lekarz ma zagwarantowane prawo skorzystania z klauzuli sumienia. Może np. odmówić wykonania zabiegu przerywania ciąży, jeśli nie jest to zgodne z jego światopoglądem. Ale prawo nakłada na  niego obowiązek wskazania innego lekarza, który przeprowadziłby taki zabieg. Oprócz tego musi fakt powołania się na klauzulę sumienia odnotować w dokumentacji medycznej i zawiadomić na piśmie swojego przełożonego, że zamierza z tej klauzuli skorzystać. Co na to Polacy?

Największy odsetek, bo 38 proc., badanych przez IBRiS Homo Homini uważa, że należy znieść klauzulę sumienia. Oznaczałoby to, że lekarz bez względu na swoje przekonania musiałby wykonywać wszystkie procedury medyczne.

– Można odnieść wrażenie, że są to osoby, które nie szanują poglądów innych – mówi „Rz" Marcin Duma, prezes Homo Homini. – Niewykluczone, że wyznają po prostu inne wartości i że tzw. wolność pacjenta jest dla nich wartością ważniejszą niż sumienie lekarza.

Liczba zwolenników klauzuli sumienia jest jednak wyższa – o konieczności jej istnienia przekonanych jest w sumie 54 proc. Polaków. 37 proc. respondentów chce pozostawienia jej w dotychczasowym kształcie, natomiast 17 proc. jest zdania, że powinna zostać rozszerzona – tak by lekarz, który odmawia przeprowadzenia aborcji, nie musiał wskazywać innego, który zabieg wykona.

Ograniczenia prawa lekarzy do korzystania z klauzuli sumienia domaga się m.in. Komitet Bioetyki Polskiej Akademii Nauk. W wydanych pod koniec ubiegłego roku zaleceniach eksperci PAN stwierdzają, że lekarze korzystają z klauzuli sumienia wbrew ustawie o zawodzie lekarza. Komitet PAN uznaje  prawo lekarzy i pielęgniarek do odmowy uczestniczenia w przerywaniu ciąży, ale stwierdza jednocześnie, że lekarzowi nie wolno odmówić skierowania na badania prenatalne ani takie, które mogą ustalić ewentualne zagrożenia dla ciężarnej. Lekarz ma też wystawić zaświadczenie o tzw. wskazaniu do aborcji. Nie może również odmówić wypisania recepty na legalny środek antykoncepcyjny.

Z tym stanowiskiem nie zgadza się Zespół Ekspertów ds. Bioetycznych Konferencji Episkopatu Polski, który wskazuje, że prawo moralne, na którym opiera się sumienie, jest ponad prawem stanowionym. Według ekspertów episkopatu lekarz odmawiający wykonania aborcji nie musi wcale wskazywać innego, który ten zabieg przeprowadzi, bo wówczas działałby wbrew swojemu sumieniu.

– My dziś często mamy takie prawa, które są niesprawiedliwe i których nie wolno nam stosować. One powinny wywołać sprzeciw moralny – mówi „Rz" abp Henryk Hoser, przewodniczący zespołu ekspertów episkopatu. – Dlatego lekarze mają przywilej odwołania się do głosu sumienia – dodaje.

Część przepisów ustawy o zawodzie lekarza na początku kwietnia tego roku zaskarżyła do Trybunału Konstytucyjnego Naczelna Rada Lekarska. Jej zdaniem niektóre przepisy  ograniczają prawo lekarza do wolności sumienia i religii. – Nasze stanowisko w tym zakresie jest jasne i nie zmieniło się – mówi krótko dr Maciej Hamankiewicz, szef NRL.