Jak utrwalić euforyczny patriotyzm

Dziś Amerykanie obchodzą Dzień Niepodległości. Podoba się pani sposób, w jaki celebrują święto narodowe?

Jadwiga Staniszkis:

Podoba mi się nie tylko ich sposób obchodzenia 4 lipca, ale ogólnie całe amerykańskie przeżywanie patriotyzmu. Amerykanów nie łączą ani kwestie etniczne, ani związane ze wspólną religią czy kulturą, a mimo wszystko spaja ich bardzo silna więź.

Skąd ona się bierze?

Wynika z uznania pewnego wspólnego systemu wartości i z dumy z instytucji państwowych, które te wartości gwarantują. Na to nakłada się także indywidualizm – ten słynny amerykański mit, że wiele zależy od jednostki. A to razem buduje bardzo ciekawą postawę, czyli patriotyzm rozumiany jako pewne zadanie, silnie akcentujące współpracę, działanie dla chwały ojczyzny, szczęścia współobywateli.

Polacy też potrafią działać dla chwały ojczyzny.

Oczywiście, że tak. Polacy, żyjąc nawet bez własnego państwa, nieraz dawali dowód swojego wielkiego patriotyzmu. Nie dość, że walczyliśmy o sprawę własnego narodu, to jeszcze – jak np. w wojnach napoleońskich – braliśmy w swe ręce los innych narodów. Nasz patriotyzm związany jest jednak z pojęciem narodu, a nie społeczeństwa i państwa.

Jaka to właściwie różnica?

Dla naszego patriotyzmu jakość państwa i jego instytucji nie ma praktycznie żadnego znaczenia. Oczywiście, zdarzają się nam piękne zrywy patriotyczne, jak ten, który obserwowaliśmy w czasie Euro 2012, ale to jest bardzo doraźne, nietrwałe. Do tego przeżywamy to jako tłum, a nie jako wspólnota.

A jak zbudować taką wspólnotę?

Trzeba by w jakiś sposób utrwalić ten nasz euforyczny patriotyzm. Spoiwem mogłaby tu być np. walka o lepsze standardy i jakość państwa. Bo rzeczywiście trudno być dumnym z instytucji, które działają w sposób byle jaki. Ale niepokojące jest to, że Polacy oceniają swą sytuację głównie przez pryzmat materialnej sytuacji swojej rodziny, ekonomiczna sytuacja całego kraju nie ma dla nas większego znaczenia, a instytucje państwa są nam obojętne. Ta „bylejakość" instytucji i sposobu tworzenia prawa niestety nie doskwiera Polakom tak, jak doskwierać powinna.