Darowizna to umowa, która ma swoje postanowienia

Chociaż może wydawać się inaczej, darowizna nie stanowi jednostronnej czynności prawnej, ale umowę między darczyńcą zobowiązującym się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku a obdarowanym, który świadczenie to ma otrzymać. Umowa darowizny ma natomiast charakter jednostronnie zobowiązujący, co nie oznacza jednak, że obdarowany nie ma pewnych obowiązków wobec darczyńcy, wynikających z przepisów prawa. Umowa darowizny przyjmuje również konsensualny charakter, jako że zostaje zawarta przez złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli, które powinny zawierać obowiązkowe elementy stosunku prawnego, tj. określenie przedmiotu darowizny i wskazanie osoby obdarowanego, a także wyjaśnienie, że darczyńca czyni darowiznę nieodpłatnie, kosztem swojego majątku. Ważną cechą darowizny jest właśnie jej nieodpłatny charakter, gdyż obdarowany nie jest bezpośrednio zobowiązany do wynagrodzenia darczyńcy za uczynioną przez niego darowiznę. Umowa darowizny jest także czynnością kauzalną, w ramach której przyczyną świadczenia na rzecz obdarowanego jest dokonanie przysporzenia na jego rzecz. Co do zasady, bez znaczenia pozostają zaś motywy, dla których darczyńca czyni przysporzenie na rzecz obdarowanego (np. ze względu na więzi rodzinne, przyjaźń, z wdzięczności czy charytatywnie), o ile oczywiście pozostają one zgodne z prawem, w szczególności nie mają np. na celu pokrzywdzenia wierzycieli darczyńcy.

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Kiedy obdarowany musi utrzymywać darczyńcę

Mając na uwadze nieodpłatny charakter umowy darowizny, ustawodawca objął szczególną ochroną prawną osobę i sytuację finansową darczyńcy, którego świadczenie odbywa się kosztem jego majątku, bez ekwiwalentu ze strony obdarowanego.

Kto może być stroną umowy?

Darczyńcą może być każda osoba (fizyczna lub prawna, np. spółka prawa handlowego) posiadająca zdolność do czynności prawnych, podczas gdy obdarowanym może być każdy podmiot prawa, posiadający zdolność prawną. W doktrynie prawa przyjmuje się także, że darowizna może zostać dokonana na rzecz dziecka poczętego (tzw. nasciturusa), które posiada zdolność prawną, jeżeli urodzi się żywe. Nic nie stoi również na przeszkodzie, aby w ramach jednej umowy darowizny kilka podmiotów występowało po stronie darczyńców lub obdarowanych, co zachodzić będzie w szczególności, gdy darowizna będzie czyniona do majątku wspólnego małżonków albo z tego majątku na rzecz osoby trzeciej.

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

ABC darowizn: wszystko o umowie i podatku

Powodów wsparcia kogoś w rodzinie może być wiele. Może to być konieczność życiowa związana np. z czyjąś chorobą lub kłopotami finansowymi. Przekazanie komuś darowizny może wynikać również po prostu z chęci podzielenia się swoim majątkiem z najbliższymi. Niezależnie od powodów, jakie stoją za darowizną, trzeba pamiętać o obowiązujących przepisach kodeksu cywilnego oraz ustawy od spadków i darowizn.

Co można przekazać?

Przedmiotem darowizny mogą być między innymi konkretne rzeczy, np. nieruchomości, co do których można przenieść na obdarowanego np. prawo własności, prawo użytkowania wieczystego albo spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Darowizna prawa do nieruchomości może obejmować całe prawo (np. wyłączną własność mieszkania lub domu) albo część ułamkową w tym prawie (np. 1/2 udziału we współwłasności mieszkania lub domu). Oczywiście darować można także rzeczy ruchome, np. elementy wyposażenia, wystroju mieszkania lub samochód, również w zakresie całego prawa albo tylko części ułamkowej w tym prawie. Darczyńca może nieodpłatnie przenieść na obdarowanego również przedsiębiorstwo albo jego część. Powszechnie występującym w obrocie prawnym przedmiotem darowizny są przede wszystkim pieniądze. Mniej oczywistym świadczeniem darczyńcy będzie zaś zwolnienie obdarowanego z długu, np. zwolnienie kredytobiorcy ze spłaty kredytu hipotecznego na rzecz banku albo przejęcie długu obdarowanego przez darczyńcę, a także zrzeczenie się przez darczyńcę, będącego osobą uprawnioną, przysługującego mu prawa, obciążającego obdarowanego, będącego osobą zobowiązaną, np. zrzeczenie się przysługującej darczyńcy służebności. Oznacza to, że świadczenie darczyńcy nie musi bezpośrednio zwiększać aktywów obdarowanego (jak będzie to miało miejsce np. przy darowiźnie nieruchomości, rzeczy ruchomej lub pieniędzy), ale równie dobrze może polegać na ograniczeniu jego pasywów (jak w przypadku np. zwolnienia kredytobiorcy z obowiązku spłaty kredytu lub zrzeczenia się służebności obciążającej obdarowanego). Podstawowym elementem umowy darowizny jest jednak zawsze, aby zobowiązanie darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego dokonane było kosztem majątku darczyńcy, a więc czyniło zmniejszenie aktywów darczyńcy albo zwiększało jego pasywa. Przedmiotem darowizny nie może zaś być zobowiązanie, które obciążało darczyńcę, jako że nie stanowiłoby ono przysporzenia na rzecz obdarowanego, a wręcz przeciwnie, prowadziło do jego zubożenia. Przyjmuje się również, że przedmiotu darowizny nie stanowi świadczenie usług na rzecz innej osoby, choćby było nieodpłatne.

Sprawa nieodpłatności

Podstawową cechą wyróżniającą umowę darowizny jest jej nieodpłatność, to jest brak świadczenia obdarowanego na rzecz darczyńcy w zamian za świadczenie darczyńcy na rzecz obdarowanego. Podkreślić należy, że o prawnej klasyfikacji danej umowy nie decyduje tytuł nadany jej przez strony, ale przede wszystkim jej treść i wykładnia dokonana w oparciu o przepisy prawa. Z tej przyczyny przyjmuje się niekiedy, że np. umowa sprzedaży, w której w zamian za sprzedaną rzecz zastrzeżono znacznie zaniżoną cenę, może mieć charakter darowizny mieszanej (czynności częściowo odpłatnej, a częściowo nieodpłatnej), jeżeli taka była wola stron. Jeżeli jednak np. opisana powyżej umowa miała jedynie symulować umowę sprzedaży, podczas gdy rzeczywistym zamiarem stron było zawarcie umowy darowizny (np. w celu uszczuplenia zobowiązania podatkowego), umowa taka może zostać uznana za pozorną, a w efekcie nawet nieważną. Natomiast istnieją kategorie bezpłatnych przysporzeń, które mimo nieodpłatnego charakteru nie stanowią darowizny, w tym:

- inne, opisane w kodeksie cywilnym, umowy przewidujące nieodpłatne świadczenie (np. umowa użyczenia, nieodpłatnej pożyczki albo zlecenia bez wynagrodzenia) oraz

- zrzeczenie się prawa, którego osoba jeszcze nie nabyła (np. zrzeczenie się dziedziczenia) albo które nabyła w taki sposób, że w przypadku zrzeczenia się tego prawa uważane jest ono za niebyłe (np. odrzucenie spadku).

Jaka forma prawna?

Sposób zastrzeżenia w przepisach kodeksu cywilnego konkretnej formy czynności prawnej dla umowy darowizny jest dość nietypowy, bo mimo istnienia wymogu zachowania konkretnej formy prawnej pod rygorem nieważności, umowa darowizny może stać się ważna, mimo braku dopełnienia tego wymogu, w przypadku ziszczenia się innych przesłanek. Przede wszystkim bowiem, przepisy prawa wymagają, aby jedynie oświadczenie woli darczyńcy, złożone w ramach umowy darowizny, wyrażone zostało w formie prawnej aktu notarialnego, zastrzeżonej pod rygorem nieważności. Oznacza to, że oświadczenie woli drugiej strony umowy darowizny, tj. obdarowanego, nie musi mieć formy aktu notarialnego, przez co owszem także może znaleźć się w umowie sporządzanej przed notariuszem, ale równie dobrze może zostać wyrażone w zwykłej formie pisemnej, a nawet w sposób dorozumiany, np. przez samo przyjęcie świadczenia od darczyńcy. Natomiast nawet w przypadku braku wyrażenia oświadczenia woli darczyńcy w formie aktu notarialnego, umowa darowizny staje się ważna, jeżeli darczyńca spełnił przyrzeczone świadczenie na rzecz obdarowanego (np. fizycznie przekazał mu daną rzecz lub pieniądze z zamiarem obdarowania), co oznacza, że choćby ustne zobowiązanie darczyńcy do nieodpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego stanowić będzie ważną umowę darowizny od momentu spełnienia tego świadczenia mimo braku zachowania formy aktu notarialnego. Te dość liberalne przepisy dotyczące prawnej formy darowizny nie wyłączają jednak stosowania przepisów odrębnych, które ze względu na przedmiot czynności prawnej wymagają szczególnej formy prawnej dla oświadczeń złożonych przez każdą ze stron, w szczególności darowizna nieruchomości wymaga złożenia oświadczenia woli przez obie strony w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności, jako że taka forma prawna wymagana jest, na podstawie przepisów szczególnych, dla przeniesienia własności nieruchomości.