Natura 2000 a obowiązki gmin

Ochrona obszarów Natura 2000 stanowi jedno z najważniejszych zadań z zakresu ochrony przyrody, które obciążają różne organy administracji publicznej. W opinii wielu przedstawicieli gmin obszary Natura 2000 znacząco ograniczają rozwój. Wydaje się jednak, że nie można ich postrzegać jako typowej bariery. Z jednej bowiem strony bardzo ważne – również z punktu widzenia kryteriów rozwojowych – wydaje się zachowanie wartości przyrodniczych. Z drugiej strony lokalizacja w danym miejscu obszaru Natura 2000 nie wyłącza żadnej działalności.

Lokalizacja w danym miejscu obszaru Natura 2000 nie wyłącza żadnej działalności

Plany zadań ochronnych

Jednym z instrumentów, które powinny być brane pod uwagę przy doprecyzowaniu zakresu obowiązków związanych z obszarem Natura 2000, są wprowadzane obecnie w różnych województwach sporządzane przez regionalnych dyrektorów ochrony środowiska plany zadań ochronnych dla tych obszarów. Pojawiający się często w praktyce dylemat z nimi związany dotyczy konkretnych obowiązków gmin, które z tych planów mogą wynikać. Zgodnie z art. 28 ust. 10 ustawy o ochronie przyrody plany zadań ochronnych powinny zawierać między innymi:

Określenie zakresów działań

Część elementów planów zadań ochronnych jest adresowana również do gmin. W tym kontekście za szczególnie ważne uznać należy dwa ostatnie z wymienionych punktów. Określenie działań ochronnych może skutkować bowiem tym, że gminy będą musiały je w jakimś stopniu realizować. O ile plany zadań ochronnych same (bez innych podstaw prawnych) raczej nie mogą stanowić źródła obowiązków np. dla prywatnych właścicieli nieruchomości, o tyle na innych zasadach traktować należy podmioty publiczne. W praktyce jednak zakresy działań mogą być sformułowane w planach na różne sposoby. Przykładowo gmina może zostać zobowiązana do ograniczenia skutków urbanizacji poprzez:

Inne przykładowe działania obciążające gminy to: kontrola szczelności zbiorników bezodpływowych na ścieki; dążenie do pełnej kanalizacji określonych w planie miejscowości oraz ochrona strefy przyjeziornej.

Według schematu

Teoretycznie obowiązkowe działania ochronne powinny być realizowane według określonego schematu, przewidującego nie tylko teren i podmiot zobowiązany, ale również koszty z nim związane. W praktyce jednak taki układ jest rzadko w pełni realizowany z uwagi na brak możliwości zebrania wszystkich niezbędnych danych. Obowiązki gmin związane z działaniami ochronnymi powinny być sprecyzowane w sposób niebudzący wątpliwości.

Można dodać, że o to powinny zadbać także same gminy na etapie sporządzania projektów planów. Pozwoli to wyeliminować pojawianie się w przyszłości nieporozumień związanych z wykładnią postanowień planu.

Na obecnym etapie prawnym i planistycznym najlepiej wszelkie nieporozumienia wyjaśniać w drodze konkretnych negocjacji. Natomiast w przypadku ewentualnego sporu zasadne wydaje się dokładne przeanalizowanie konkretnych zapisów nakładających jakieś obowiązki. Mogą się one okazać zbyt ogólne albo nieprecyzyjne.

Dokumenty planistyczne

Osobne problemy mogą się wiązać z kolejną częścią planów zadań ochronnych, czyli wskazaniami do dokumentów planistycznych. Chodzi tutaj przede wszystkim z perspektywy gminnej o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Sporządzający projekty planów zadań ochronnych regionalni dyrektorzy ochrony środowiska muszą pamiętać o tym, że wskazania do dokumentów planistycznych również muszą być sformułowane bardzo precyzyjnie.

Powinny one zawsze odnosić się do konkretnych planów lub studiów i zawierać wytyczne możliwe do zrealizowania. Z jednej strony nie mogą być to wytyczne niemożliwe do spełnienia (np. przewidujące obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko w sytuacji, gdy ustawa tego w danym przypadku nie przewiduje), z drugiej zaś nie mogą być zbyt ogólne. Wówczas nie będą miały one żadnej wartości i żadnego skutku. Także wskazanie w rodzaju „doprowadzenie do poprawy warunków przyrodniczych na obszarze objętym studium" akurat w tej części planu zadań ochronnych znaleźć się nie powinno.

Przy założeniu jednak, że regionalny dyrektor ochrony środowiska poprawnie określi wszystkie wskazania, pojawić się może dylemat dotyczący tego, czy gmina ma obowiązek je uwzględniać i zmieniać plany miejscowe oraz studia. W tym miejscu podkreślić trzeba, że ustawodawca takiego obowiązku wprost nie przewidział i w związku z powyższym zapisy tej części planu zadań ochronnych nie będą dla gmin wiążące. Jednakże brak uwzględnienia niniejszych wytycznych może powodować na późniejszym etapie problemy, zwłaszcza przy przeprowadzeniu ocen oddziaływania na obszar Natura 2000. Dlatego między innymi z tego powodu, aby nie skomplikować zasad realizacji inwestycji, gminny powinny się dostosować do wytycznych.