Wiktoria Jędroszkowiak: Po orędziu von der Leyen – trzy błędy Unii, za które płacimy wszyscy

W cieniu prowokacji Kremla i obecności rosyjskich dronów w Polsce, Ursula von der Leyen wygłosiła w środę Orędzie o stanie Unii (SOTEU) – było ono jednocześnie apelem o jedność, próbą redefinicji roli Europy w brutalnym świecie oraz bilansem działań i obietnic politycznych. Trudno udawać, że nie była to też całkiem desperacka – biorąc pod uwagę niedawne kontrowersje wokół umowy z państwami Mercosuru i wcześniejszej umowy handlowej UE–USA – próba zwrócenia uwagi na to, gdzie i czy Europa ma możliwość bycia liderem i szansę na miejsce przy stole. Coroczny rachunek sumienia i rozrysowanie planów przez szefową Komisji Europejskiej być może nie zostały usłyszane w Polsce, ale ponadgodzinne przemówienie zasługuje na chwile uwagi i kilka komentarzy.

Orędzie koncentrowało się przede wszystkim na polityce międzynarodowej. Wątki wewnętrzne – redukcja emisji, mieszkalnictwo, konkurencyjność przemysłu – były omawiane raczej w kontekście wzmacniania odporności Europy niż realnej poprawy życia mieszkańców. Komisja lawiruje między tematami zapalnymi – od Mercosuru przez USA po relacje z Izraelem – zamiast stawiać na odważne kroki. Rozdźwięk między mocnymi deklaracjami a praktyką polityczną i dotychczasowymi sukcesami (oraz porażkami) tej Komisji uwidocznił chaos w europejskiej polityce zagranicznej, rosnące napięcia w Parlamencie Europejskim oraz spadającą wiarygodność samej Komisji.

Pierwszy błąd Orędzia o stanie Unii Ursuli von der Leyen: rosyjski gaz

Von der Leyen podkreśliła konieczność zerwania zależności od rosyjskich paliw kopalnych, ale unikała jednoznacznego zakazu importu LNG z Rosji, o który kilka dni temu po raz kolejny wprost apelowały organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Tymczasem to właśnie rosyjski gaz wciąż zasila Kreml i finansuje wojnę w Ukrainie. Owszem, UE wprowadziła zakazy wobec węgla i prawie (to ważne!) całej ropy, ale LNG pozostaje niezagrożone. Każdy dzień zwłoki oznacza kolejne miliardy dla rosyjskiej machiny wojennej. To przykład instytucjonalnej niezdolności do szybkiego działania – błąd, za który płacą Europejczycy, zarówno rachunkami za energię, jak i konsekwencjami geopolitycznymi. To bardzo dobrze obrazuje jak niesprawcza potrafi obecnie być Komisja Europejska – po trzech i pół roku pełnoskalowej wojny, po szczycie na Alasce, po okazji na historycznie duże nakłady na suwerenność energetyczną, wciąż jesteśmy uwikłani w płacenie Rosji za paliwa kopalne.

Czytaj więcej

Opinie polityczno - społeczne

Co powiedziała Ursula von der Leyen w orędziu o UE? Zmiana kursu w paru kwestiach

Nie wiem, czy Unia Europejska jako projekt przetrwa. Są tacy, jak Viktor Orbán, którzy ogłosili j...

Drugi błąd: handel zagraniczny i kolejne wyzwania dla systemu żywnościowego

Orędzie starało się sprzedać narrację o strategicznych korzyściach z porozumień handlowych z USA i Mercosurem, ale w praktyce oba układy pokazują słabości europejskiej polityki pod wodzą von der Leyen – a to wszystko zaledwie po pierwszym roku jej funkcjonowania. Porozumienie z Trumpem, choć chwilowo łagodzi ryzyko celne, uzależnia UE od kaprysów amerykańskiej polityki i wystawia ją na potencjalne szantaże gospodarcze. Z kolei Mercosur, mimo deklaracji o wspólnym wzmacnianiu bezpieczeństwa ekonomicznego, oznacza otwarcie rynku na konkurencję osłabiającą europejskich producentów, a także ignoruje fundamentalne kwestie zdrowotne, ekologiczne i społeczne związane z tym, jak wygląda system rolnictwa w Ameryce Łacińskiej. W tym kontekście słowa o „względnej przewadze” brzmią bardziej jak próba zasłonięcia strategicznych błędów niż realna obrona interesów Europejczyków.

Trzeci błąd: frustrująca i niespójna polityka zagraniczna Unii Europejskiej

Z jednej strony silne deklaracje wobec rosyjskiej agresji i potrzeby obrony europejskich granic, z drugiej – niejednoznaczność i półśrodki w działaniach, a do tego moralne rozchwianie wobec tragedii w Gazie. Ta dychotomia sprawia, że UE traci wiarygodność jako podmiot polityki globalnej, a jej głos – mimo moich osobistych dużych marzeń o Europie zjednoczonej w walce z imperialistami – brzmi bardziej jak zbiór sprzecznych komunikatów niż spójna strategia.

Polityka zagraniczna vol. 1: Rosyjskie drony i nowy imperialny świat

Przewodnicząca KE mówiła o kontynencie, który „walczy o pokój i jedność, o wolność i demokrację, o zdolność decydowania o sobie”, ale też o codziennym poczuciu utraty gruntu pod nogami – o Europejczykach, którzy pracują coraz więcej, a żyje im się coraz trudniej. Wskazała, że trwa wytyczanie granic nowego ładu światowego, opartego na imperialnych wojnach i ambicjach, w którym Europa musi wywalczyć swoje miejsce. Von der Leyen przypomniała o dzisiejszych atakach rosyjskich dronów na Polskę i setkach dronów wysyłanych co noc przeciwko Ukrainie, akcentując, że to właśnie UE udziela największego wsparcia Kijowowi. Zapowiedziała, że nie europejscy podatnicy, lecz rosyjskie aktywa i przyszłe reparacje powinny sfinansować odbudowę Ukrainy, a sama Unia przekaże 6 mld euro w ramach nowego sojuszu. Silnie podkreśliła rolę NATO, konieczność wspólnej obrony w ramach planu READINESS 2030 oraz inwestycje w bezpieczeństwo wschodniej flanki, „od Bałtyku po Morze Czarne”. Von der Leyen wspomniała Chiny tylko dwukrotnie, raz w kontekście ryzyka wojny handlowej z USA, drugi raz przy okazji samochodów elektrycznych. Ale zamiast realnej odpowiedzi na brutalną grę mocarstw, dostaliśmy puste obrazy i retorykę.

Rosyjskie drony i rakiety nad terytorium Ukrainy i Polski, mapa z nocy z 9 na 10 września

Foto: PAP

Polityka zagraniczna vol. 2: „Tragedia w Gazie” i izraelscy przyjaciele

Drugim mocnym filarem orędzia była polityka zagraniczna wobec ludobójstwa w Gazie i relacji UE z Izraelem. Połowa sali była ubrana na czerwono, by upamiętnić ofiary w Gazie, a von der Leyen uznała, że „tragedia w Gazie wstrząsnęła sumieniem świata” i wezwała do powrotu do wizji dwupaństwowości. Bez nazwania wydarzeń w Strefie Gazy ludobójstwem i ze sporym zwlekaniem, by w ogóle padła nazwa państwa Izrael, a także wspominając swoich „izraelskich przyjaciół”, von der Leyen obiecała wstrzymanie dwustronnych płatności dla Izraela oraz zawieszenie umowy handlowej i nałożenie sankcji na „ekstremistycznych ministrów” – jednocześnie chcąc podtrzymywać przekazywanie środków dla izraelskiego społeczeństwa obywatelskiego i instytucji pamięci. Podkreśliła, że brak wspólnego stanowiska tak instytucji europejskich, jak i państw członkowskich UE w tej sprawie jest bolesny i niedopuszczalny, a Unia musi wziąć większą odpowiedzialność, m.in. powołując grupę darczyńców dla Palestyny.

Orędzie Ursuli von der Leyen – czyny, nie słowa

Orędzie von der Leyen pełne było ambitnych na papierze wizji – padały zapowiedzi „autostrad energetycznych”, czyli rozbudowy sieci energetycznych, czy europejskiego planu mieszkaniowego – a nawet momentami zabawnych akcentów, jak próba sprzedaży europejskiego e-samochodu jako „czystego, ekonomicznego i europejskiego”. Tylko że pod tymi hasłami kryje się często ostrożność, a czasem wręcz strach przed oporem innych aktorów rynku i geopolityki. Podobnie z raportem Draghiego, do którego Komisja odwołuje się często, jednocześnie nie realizując wynikających z niego polityk i nie obierając adekwatnych kierunków. Na froncie gospodarczym i klimatycznym przewodnicząca niby broniła dorobku Zielonego Ładu, jednak kluczem ostatnich decyzji przedstawiała go już nie jako wielką i inspirującą wizję transformacji, lecz narzędzie konkurencyjności i suwerenności. Europa, według niej, jest światowym liderem w patentach czystych technologii, zbliża się do ograniczenia emisji o 55 proc. do 2030 r. i musi utrzymać w Europie sektor czystych technologii, m.in. poprzez pakiet wsparcia dla producentów baterii. Podkreślała wagę jednolitego rynku i zapowiedziała plan działania w trzech kluczowych, wciąż niekompletnych obszarach – finansów, energii i telekomunikacji.