Kiedy mieszkańcy decydują samodzielnie o sprawach gminy

Mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową, a w konsekwencji należy uznać ich za pierwotny i podstawowy podmiot władzy w gminie. Potwierdza to art. 11 ust. 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=163433]ustawy o samorządzie gminnym[/link], który przyznaje im prawo rozstrzygania spraw dotyczących społeczności lokalnych w głosowaniu powszechnym poprzez wybory władz samorządowych oraz w drodze referendum lokalnego.

Zasady przeprowadzania referendum określa ustawa z 15 września 2000 r. W drodze referendum mieszkańcy wspólnoty samorządowej wyrażają swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia spraw (jednej lub wielu) dotyczących tej wspólnoty, które mogą być również rozstrzygnięte przez organy gminy, ale ze względu na ich wagę poddane zostały pod osąd mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego, lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki, a w przypadku gmin także wójta (burmistrza, prezydenta miasta). [b]Przedmiotem referendum gminnego może być ponadto samoopodatkowanie się mieszkańców[/b] na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów tej jednostki. Zaznaczyć trzeba, że decyzję w sprawie samoopodatkowania można podjąć wyłącznie w drodze referendum.

[srodtytul]Na wniosek rady lub mieszkańców[/srodtytul]

Referendum przeprowadza się z inicjatywy organu stanowiącego gminy, powiatu lub województwa oraz mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego. Z inicjatywą przeprowadzenia referendum, zgodnie z art. 11 ust. 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=128788]ustawy o referendum lokalnym[/link], może wystąpić:

- grupa co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego (w przypadku referendum przeprowadzanego w gminie wystarczy inicjatywa pięciu obywateli gminy);

- statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej JST;

- organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną, której statutowym terenem działania jest co najmniej obszar danej jednostki samorządu terytorialnego.

W takim przypadku odbędzie się ono, jeżeli wniosek uzyska poparcie co najmniej:

- 10 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu;

- 5 proc. mieszkańców województwa.

Jeżeli przedmiotem referendum jest odwołanie organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji, może ono być przeprowadzone tylko na wniosek mieszkańców.

W przypadku gminy wniosek może dotyczyć odwołania rady i wójta (burmistrza, prezydenta miasta) albo jednego z tych organów. Natomiast referendum w sprawie odwołania samego wójta może być również przeprowadzone z inicjatywy rady gminy, w przypadkach, o których mowa w art. 28a i 28b usg. Pierwszy z omawianych przepisów odnosi się do sytuacji, w której inicjatywa przeprowadzenia referendum jest wynikiem nieudzielenia wójtowi absolutorium, drugi – gdy powodem przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta są inne przyczyny. W przypadku drugim wniosek w sprawie uchwały o przeprowadzenie referendum musi być złożony przez jedną czwartą ustawowego składu rady.

[srodtytul]Kiedy można zorganizować[/srodtytul]

Co do zasady referendum można zorganizować w dowolnie wybranym terminie. Ograniczenia dotyczą jedynie sytuacji, w których jego przedmiotem ma być odwołanie organu jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 2 ustawy o referendum lokalnym wniosek mieszkańców o przeprowadzenie referendum w tych sprawach może być złożony najwcześniej po upływie dziesięciu miesięcy od dnia wyboru organu albo dziesięciu miesięcy od dnia ostatniego referendum w tej sprawie. Nie może być również zgłoszony, jeżeli do końca kadencji pozostało mniej niż osiem miesięcy. Natomiast referendum w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta), którego inicjatorem jest rada gminy, może być przeprowadzone nie wcześniej niż po upływie dziewięciu miesięcy od dnia wyboru wójta i nie później niż na dziewięć miesięcy przed zakończeniem kadencji.

[srodtytul]Ustalanie wyników[/srodtytul]

Zgodnie z art. 55 ustawy o referendum lokalnym jest ono ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 proc. uprawnionych do głosowania. Natomiast do ważności referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego wystarczy, aby wzięło w nim udział trzy piąte liczby wyborców, którzy uczestniczyli w wyborze odwoływanego organu. [b]Wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów.[/b] Jedynie w referendum gminnym, którego przedmiotem jest samoopodatkowanie się mieszkańców, ustawodawca zdecydował się na podniesienie tego kryterium do dwóch trzecich ważnie oddanych głosów.

Wyniki przeprowadzonego referendum są podawane do publicznej wiadomości przez terytorialną komisję wyborczą niezwłocznie po sporządzeniu protokołu. Podlega on przekazaniu wojewodzie, który publikuje jego treść w wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. Jeżeli referendum dotyczyło odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji, terytorialna komisja niezwłocznie przesyła protokół wyniku referendum wraz z protokołami obwodowych komisji właściwemu komisarzowi wyborczemu.