Czego dotyczył spór
W czerwcu 2015 r. kolegium regionalnej izby obrachunkowej (RIO) stwierdziło nieważność jednej z uchwał rady gminy. Dotyczyła ona upoważnienia wójta do zaciągnięcia zobowiązania finansowego na 2016 r. Chodziło o dowóz uczniów spoza terenu gminy do zespołu szkół publicznych w jednej z miejscowości w okresie od 1 września 2015 r. do 24 czerwca 2016 r. Zaciągnięte zobowiązanie miało przekraczać kwotę ustaloną w budżecie gminy na 2015 r.
Po analizie przepisów izba uznała, że nie ma możliwości finansowania dowozu do szkół uczniów, którzy mieszkają poza ustalonym obwodem szkolnym. Co prawda RIO nie kwestionowała przysługującego rodzicom konstytucyjnego prawa wyboru szkoły dla dziecka, jednak jej zdaniem gmina nie może ponosić ze swojego budżetu wydatków związanych z transportem uczniów spoza jej terenu. Kwestionowana uchwała prowadzi też do naruszenia prawa, gdyż oznacza zaspokajanie potrzeb mieszkańców innej gminy. Tymczasem zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu uczniów do szkół lub refundacja jego kosztów ma charakter publiczny i wiąże się z zaspokajaniem zbiorowych potrzeb mieszkańców oraz jest realizowany w obrębie właściwości miejscowej gminy (K 6/97). Gmina nie zgodziła się z taką wykładnią przepisów. W skardze do sądu administracyjnego wskazywała, że ustawodawca pozostawia gminom możliwość przyjęcia do szkół i przedszkoli dzieci spoza obwodu danej placówki oświatowej, jak również spoza gminy i w tym zakresie pozostawia dyrektorom tych szkół i placówek oświatowych oraz gminom i organom prowadzącym swobodę powzięcia decyzji. Zdaniem skarżącej trudno założyć, aby intencją racjonalnego ustawodawcy było ustawowe ograniczenie możliwości zapewnienia równego traktowania wszystkich uczniów uczęszczających do danej szkoły, w tym poprzez zapewnienie im bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu lub zwrotu kosztów przejazdu środkami komunikacji publicznej. Taka wykładnia prowadząca do nierównego traktowania uczniów narusza konstytucyjną zasadę równości.
Gmina uważała, że brak pozytywnego przepisu w ustawie oświatowej regulującego tę sprawę nie może być podstawą do stwierdzenia nieważności jej uchwały. Gwarantują to inne regulacje, m.in. ustawa samorządowa oraz Konstytucja RP, Europejska Karta Samorządu Lokalnego, a nawet konwencja o prawach dziecka. Odnosząc się do przywołanego przez izbę orzeczenia TK, wskazano, że zapadło ono przed wejściem w życie Konstytucji RP i nie dotyczyło spornego stanu faktycznego.
Rozstrzygnięcie
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie uznał, że skarga jest uzasadniona, a RIO dokonała wadliwej wykładni art. 17 ust. 3 ustawy oświatowej. Zdaniem sądu, gdyby poprzestać na wykładni językowej art. 17 ust. 3 ustawy oświatowej – jak chce RIO – to należałoby przyjąć, że gmina jest obowiązana lub uprawniona do zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dziecka albo do zwrotu kosztów jego przejazdu środkami komunikacji publicznej, gdy mieszka ono w obwodzie szkoły. Sąd uwzględnił jednak argumentację gminy, że rodzicom (opiekunom dzieci) z mocy Konstytucji RP w związku z ustawą oświatową przysługuje prawo wyboru szkoły, do której ma uczęszczać dziecko. Co ma gwarantować równość podmiotów wobec prawa.
To zdaniem WSA nie pozwala przyjąć, że intencją ustawodawcy było uniemożliwienie gminom bezpłatnego dowozu dzieci do szkół, w sytuacji gdy zamieszkują one poza obwodem danej szkoły albo nawet poza terytorium gminy. Prowadziłoby to do nierównego traktowania ze względu na miejsce zamieszkania ucznia, przy jednoczesnym zagwarantowaniu możliwości wyboru szkoły. W wyroku podkreślono, że wykładnia zaprezentowana przez RIO nie uwzględnia wykładni prokonstytucyjnej, celowościowej oraz systemowej. W konsekwencji w jest wykładnią niedopuszczalną.
