Ustawa nakazuje, dyrektor musi zwolnić urzędnika

Małgorzata Jankowska

Wyczerpujący katalog przyczyn uzasadniających wypowiedzenie stosunku pracy urzędnikowi służby cywilnej (s.c.) to gwarancja większej w porównaniu z innymi członkami korpusu służby cywilnej stabilizacji jego zatrudnienia. Swoboda działania pracodawcy w tym zakresie jest więc mocno ograniczona. Zresztą ograniczona podwójnie. Pracodawca ze sfery publicznej nie może bowiem zrezygnować ze zwolnienia urzędnika s.c. w sytuacjach, gdy ustawa mu to nakazuje. Pracodawcy spoza tzw. budżetówki, którzy zatrudniają pracowników na podstawie kodeksu pracy, takiego przymusu nie mają.

Przepisy każą wypowiedzieć

Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (dalej u.s.c.) wymienia cztery sytuacje, w których pracodawca publiczny nie ma wyboru i musi wypowiedzieć urzędnikowi s.c. stosunek pracy. I tak, wypowiedzenie jest obligatoryjne w razie:

- ?dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny okresowej;

- ?stwierdzenia przez lekarza orzecznika ZUS trwałej niezdolności do pracy uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków urzędnika s.c.;

- ?utraty nieposzlakowanej opinii;

- ?likwidacji urzędu, jeżeli nie jest możliwe przeniesienie, w trybie art. 66 u.s.c., czyli przez szefa służby cywilnej.

Okres wypowiedzenia wynosi tzry miesiące i jest jednakowy dla wszystkich urzędników s.c.

Przykład

Urzędnik s.c. otrzymał wypowiedzenie 12 sierpnia. Jego stosunek pracy rozwiąże się ?zatem 30 listopada. Wprawdzie ustawa nie określa zasad obliczania terminu rozwiązania stosunku pracy, ?ale dzięki odesłaniu zawartemu ?w art. 9 ust. 1 u.s.c., zgodnie ?z którym w sprawach dotyczących stosunku pracy w s.c. nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy kodeksu ?pracy i inne przepisy prawa pracy, może mieć tu jednak zastosowanie art. 30 § 21 k.p., który stanowi, że okres wypowiedzenia umowy o pracę obejmujący tydzień lub miesiąc albo ich wielokrotność kończy się odpowiednio w sobotę lub? w ostatnim dniu miesiąca.

Złe oceny

Obowiązek rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem z urzędnikiem s.c. następuje w razie dokonania dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny jego pracy. Ocenę tę co do zasady przeprowadza bezpośredni przełożony urzędnika. Sporządza się ją na piśmie i niezwłocznie zapoznaje z nią ocenionego członka korpusu s.c.

Urzędnik powinien być oceniany co 24 miesiące. Jeśli jednak otrzyma negatywną notę, ponownej ocenie podlega już po upływie sześciu miesięcy. Jeśli i ta druga ocena jest negatywna, pracodawca musi rozwiązać z nim stosunek pracy.

Warto zwrócić uwagę, że nie każda druga negatywna ocena okresowa musi wywołać taki skutek. Przepisy stanowią bowiem, że rozwiązanie stosunku pracy jest obligatoryjne w razie dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny. Muszą to być zatem dwie negatywne oceny występujące jedna po drugiej. Jeżeli więc np. dwie negatywne oceny były przedzielone notą pozytywną, przesłanka ta nie znajdzie zastosowania.

Lepiej poczekać ?na weryfikację

Trzeba też pamiętać, że zgodnie z art. 83 u.s.c. od oceny okresowej urzędnik może złożyć sprzeciw do dyrektora generalnego urzędu. Ma na to siedem dni od dnia zapoznania się z oceną. Sprzeciw powinien być rozpatrzony w terminie 14 dni od dnia jego wniesienia. W razie uwzględnienia sprzeciwu ocenę okresową zmienia się albo sporządza po raz drugi. W przypadku nierozpatrzenia sprzeciwu w terminie albo jego nieuwzględnienia urzędnik s.c. może w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji albo od dnia upływu terminu na rozpatrzenie sprzeciwu odwołać się do sądu pracy.

W związku z tym w przypadku złożenia przez urzędnika sprzeciwu od negatywnej oceny okresowej pracodawca powinien poczekać ze złożeniem wypowiedzenia aż do zakończenia procesu jej weryfikacji.

Niezdolność do pracy

Następną przesłanką skutkującą rozwiązaniem stosunku pracy urzędnika s.c. jest stwierdzenie przez lekarza orzecznika ZUS trwałej niezdolności do pracy uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków urzędnika s.c. W celu zbadania stanu zdrowia urzędnika tego można skierować do ZUS z urzędu lub na jego prośbę. Warto dodać, że jeśli urzędnik odmówi poddaniu się badaniu przez lekarza orzecznika ZUS, to ta odmowa również może być przyczyną wypowiedzenia mu stosunku pracy. Wówczas jednak zwolnienie nie jest obligatoryjne.

Ustawa o służbie cywilnej nie tłumaczy, co oznacza niezdolność do pracy, dlatego można się tu pomocniczo posłużyć definicją z ustawy o emeryturach i rentach z FUS (patrz ramka). Niezdolność ta musi być jednak trwała i dotyczyć jakiejkolwiek pracy w ramach korpusu, a nie jedynie pracy w charakterze urzędnika na dotychczas zajmowanym stanowisku.

Utrata opinii

Osoby ubiegające się o przyjęcie do s.c. muszą spełnić dodatkowe wymagania, określone w art. 4 u.s.c. Są to tzw. rygory selekcyjne. Jednym z nich jest posiadanie nieposzlakowanej opinii. Jej utrata przez urzędnika s.c. obliguje pracodawcę do wypowiedzenia mu stosunku pracy.

W uzasadnieniu do wyroku z 5 czerwca 2012 r. (II PK 263/11, OSNP 2013/11-12/129) Sąd Najwyższy zauważył, iż zwrot „nieposzlakowana opinia" stanowi klauzulę generalną, a zatem jest to zwrot odsyłający poza system prawny, do okoliczności mających znaczenie niezwykle ocenne.

Powołał się w nim także na komentarz do art. 4 u.s.c. prof. J. Jagielskiego („Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz", LexisNexsis, Warszawa 2010), w której autor zwraca uwagę, że nieposzlakowana opinia dotyczy w większej mierze zachowań urzędnika s.c. w pracy, niemniej niemałe znaczenie ma także jego zachowanie poza służbą.

Jakie zatem zachowanie lub sytuacje mogą świadczyć o utracie przez urzędnika nieposzlakowanej opinii? Takim zachowaniem będzie np. znieważenie w stanie nietrzeźwości funkcjonariusza policji, które zdaniem SN (wyrok z 5 czerwca 2012 r. II PK 263/11, OSNP 2013/11-12/129) można zakwalifikować jako powodujące utratę nieposzlakowanej opinii, czy też prawomocne skazanie za przestępstwo popełnione nieumyślnie.

Niewątpliwie w ustawie brak zarówno obiektywnych kryteriów, jak i procedury stwierdzania utraty nieposzlakowanej opinii przez urzędnika, przewidującej np. jego prawo do ustosunkowania się do postawionych mu zarzutów. O utracie nieposzlakowanej opinii przez urzędnika s.c. decyduje w sposób całkowicie dowolny dyrektor generalny urzędu, a sam zainteresowany może się ewentualnie odwołać od wypowiedzenia do sądu pracy.

Likwidacja urzędu

Przesłanką obligatoryjnego wypowiedzenia stosunku pracy urzędnikowi s.c. jest także likwidacja urzędu, jeżeli nie jest możliwe przeniesienie go w trybie art. 66 u.s.c. Chodzi tu o przeniesienie urzędnika s.c. przez szefa służby do innego urzędu w tej samej lub innej miejscowości, a także zobowiązanie dyrektora generalnego tego urzędu do wyznaczenia temu urzędnikowi stanowiska uwzględniającego jego przygotowanie zawodowe.

Niemożność przeniesienia może wynikać albo z przyczyn leżących po stronie urzędnika, albo od niego niezależnych, np. leżących po stronie administracji rządowej. Jak widać, tę przesłankę wypowiedzenia ustawodawca potraktował wyjątkowo. Po pierwsze, stworzył dla zwalnianego alternatywę (możliwość przeniesienia do innego urzędu). Po drugie, w sytuacji gdy takie przeniesienie jest niemożliwe, przyznał mu dodatkową pomoc finansową (patrz pytanie obok).

podstawa prawna: Art. 9, art. 71, art. 81, art. 83 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (DzU nr 227, poz. 1505 ze zm.)

podstawa prawna: art. 12 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1440 ze zm.)

Z orzecznictwa

Sąd pracy ma legitymację do tego, aby dokonać weryfikacji ocen wystawianych pracownikowi sc przez jego przełożonego na podstawie art. 83 ust. 4 oraz art. 81 ust. 3 i 6 usc. W następstwie rozpoznania powództwa po stronie sądu istnieje uprawnienie do merytorycznej ingerencji w podważaną przez pracownika ocenę i nakazanie jej zmiany przy uwzględnieniu wskazań sądu pracy. Tylko takie działanie stanowić bowiem będzie realizację prawa strony do rozpoznania jej sprawy przez sąd zgodnie z art. 83 ust. 5 usc – wyrok SA w Szczecinie z 25 lutego 2014 r. (III APa 13/13).

Co mówi prawo

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS