Powrót do służby cywilnej a korzystny wyrok

Zwolniony policjant może wrócić do służby albo w wyniku orzeczenia wydanego przez sąd administracyjny rozpatrujący skargę funkcjonariusza na zwolnienie albo w rezultacie wyroku sądu karnego oczyszczającego go z zarzutu popełnienia czynu, który był powodem jego zwolnienia (wyjątkiem od tej zasady jest tylko powrót do służby w trybie nadzwyczajnym w wyniku decyzji przełożonego). Zgodnie bowiem z art. 42 ust. 1 ustawy o Policji (dalej uop) uchylenie lub stwierdzenie nieważności decyzji o zwolnieniu ze służby w policji z powodu jej wadliwości stanowi podstawę przywrócenia do służby na stanowisko równorzędne. Stosownie natomiast do treści art. 42 ust. 7 uop przepisy ust. 1–6 stosuje się odpowiednio do policjanta zwolnionego ze służby na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 8 i 9, jeżeli postępowanie karne zostało zakończone prawomocnym wyrokiem uniewinniającym albo orzeczeniem o umorzeniu postępowania z powodu niepopełnienia przestępstwa albo przestępstwa skarbowego lub braku ustawowych znamion czynu zabronionego.

Chodzi tu o policjanta zwolnionego ze służby w przypadku:

- popełnienia przez niego czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego, jeżeli popełnienie czynu jest oczywiste i uniemożliwia jego pozostanie w służbie;

- upływu 12 miesięcy zawieszenia w czynnościach służbowych, jeżeli nie ustały przyczyny będące podstawą zawieszenia. Taką przyczyną jest wszczęcie przeciwko policjantowi postępowania karnego w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowania dyscyplinarnego, jeżeli jest to celowe z uwagi na dobro postępowania lub dobro służby.

U podstaw przywrócenia policjanta do służby jest zatem zwykle rozstrzygnięcie sądowe. Ma to znaczenie przy ustalaniu zarówno daty tego przywrócenia, jak i początku biegu terminu na zgłoszenie przez funkcjonariusza gotowości do podjęcia służby. Ponieważ samo orzeczenie sądu to za mało, aby mogło dojść do faktycznego podjęcia służby przez policjanta. Choć reaktywacja stosunku służbowego następuje z mocy prawa, co oznacza, że nie wymaga ona żadnej aktywności ze strony ani funkcjonariusza, ani organów policji, to jednak dalsze (praktyczne) istnienie stosunku służbowego takiego zaangażowania stron już potrzebuje.

Potwierdza to wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 lipca 2013 r. (I OSK 1968/12), zgodnie z którym samo przywrócenie do służby nie zależy od woli policjanta czy organów policji ani nie wymaga podejmowania przez nich w tym konkretnym zakresie żadnych działań. Nie ma więc także podstaw do wydawania w tym zakresie decyzji administracyjnej o przywróceniu do służby. Co więcej, zdaniem NSA, gdyby doszło do podjęcia takiego rozstrzygnięcia administracyjnego, taka decyzja, jako wydana bez podstawy prawnej, musiałaby być wyeliminowana z obrotu prawnego z przyczyn przewidzianych w art. 156 § 1 pkt 2 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej kpa).

Z chwilą uprawomocnienia się wyroku

Powstaje pytanie, kiedy zatem do takiego przywrócenia dochodzi, przepisy bowiem tego wprost nie rozstrzygają. Z licznych wyroków sądów administracyjnych wynika jednak jasno, że przywrócenie funkcjonariusza do służby następuje z mocy prawa, z datą prawomocności wyroku uchylającego decyzję zwolnieniową (tak orzekł np. NSA w wyroku z 24 lipca 2013 r. I OSK 1968/12) albo z datą prawomocności postanowienia o umorzeniu śledztwa czy z datą uprawomocnienia się wyroku uniewinniającego policjanta (tak np. orzekł WSA w Bydgoszczy w wyroku z 29 lutego 2012 r. II SA/Bd 1414/11).

Ważne

Przewidziany w art. 42 ust. 1 ustawy o Policji skutek, polegający na przywróceniu funkcjonariusza do służby w wyniku wyroku uchylającego rozkaz personalny o zwolnieniu z niej, następuje w dacie jego prawomocności, albowiem dopiero prawomocny wyrok wywołuje skutki prawne, wiążąc strony postępowania oraz sąd, który wydał orzeczenie, a także inne sądy i inne organy (art. 170 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi) – uzasadnienie wyroku NSA z 16 grudnia 2011 r. (I OSK 772/11).

Wyrok to dopiero początek

Aby przywrócony do służby funkcjonariusz mógł ją faktycznie podjąć, muszą zostać spełnione inne wymogi ustawowe. Przede wszystkim policjant ma obowiązek zgłosić gotowość niezwłocznego podjęcia służby. Ma na to siedem dni od przywrócenia do służby (art. 42 ust.2 uop). Siedmiodniowy termin zgłoszenia przez policjanta gotowości niezwłocznego podjęcia służby rozpoczyna zatem swój bieg od daty uprawomocnienia się wyroku reaktywującego stosunek służbowy (wyrok NSA z 26 stycznia 2012 r. I OSK 902/11).

Niedopełnienie powyższego wymogu – niezależnie od przyczyn takiego stanu rzeczy – musi skutkować zwolnieniem policjanta ze służby na podstawie art. 41 ust. 3 uop. Potwierdza to wyrok NSA z 24 lipca 2013 r. (I OSK 1968/12), w myśl którego określony w art. 42 ust. 2 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji siedmiodniowy termin do zgłoszenia przez policjanta gotowości do podjęcia służby po prawomocnym uchyleniu decyzji o zwolnieniu ze służby jest terminem prawa materialnego. Nie może więc być przywrócony.

Zdaniem NSA użycie w art. 42 ust. 2 ustawy o Policji zwrotu „stosunek służbowy ulega rozwiązaniu" oznacza, że zwolnienie funkcjonariusza ze służby na podstawie tego przepisu ma charakter obligatoryjny, a zatem nie zostało pozostawione uznaniu administracyjnemu. Przyczyny niezłożenia przez funkcjonariusza oświadczenia w terminie oraz dotychczasowy przebieg jego służby pozbawione są doniosłości prawnej.

Przykład

Wojewódzki sąd administracyjny, który zajmował się skargą funkcjonariusza, uchylił decyzję o jego zwolnieniu ze służby. Od tego wyroku organ policji złożył skargę kasacyjną. Mimo to funkcjonariusz zaraz po ogłoszeniu wyroku WSA zgłosił swoją gotowość do podjęcia służby. W odpowiedzi na to jego wcześniejszy przełożony poinformował go, że od tego wyroku złożona została skarga kasacyjna i powinien poczekać na ostateczne rozstrzygniecie sprawy. Po wyroku NSA, który oddalił skargę kasacyjną, funkcjonariusz nie złożył ponownie oświadczenia o gotowości do służby, będąc przekonany, że jego wcześniejsze zgłoszenie jest nadal aktualne. Tym samym pozbawił się możliwości powrotu do służby. Zgodnie z art. 42 ust. 2 uop policjant zobowiązany jest do zgłoszenia tej gotowości w terminie siedmiu dni od przywrócenia do służby, które w tym przypadku nastąpiło w dniu wydania wyroku oddalającego skargę kasacyjną.

Przykład

Policjant został zwolniony ze służby na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 7 uop, czyli z powodu upływu 12 miesięcy od zaprzestania służby z powodu choroby, i na powyższą decyzję złożył skargę do sądu administracyjnego. Już po zwolnieniu, ale jeszcze przed rozstrzygnięciem sprawy przez WSA, został uznany przez komisję lekarską za całkowicie niezdolnego do służby. WSA przywrócił go do służby, ale policjant ponownie został z niej zwolniony, tym razem na podstawie art. 41 ust. 3 uop w związku z art. 42 ust. 2 uop (zdaniem organu policji nie zgłosił w terminie gotowości do służby). Jego kolejna skarga do WSA również została uwzględniona, a rozpatrujący skargę kasacyjną organu NSA, uchylając zaskarżony wyrok, stwierdził m.in, że uznanie skarżącego za całkowicie niezdolnego do służby w policji oznacza, iż nie może on w sposób skuteczny zgłosić gotowości niezwłocznego podjęcia służby. Całkowita niezdolność do służby bowiem dowodzi braku niezbędnej sprawności fizycznej i psychicznej oraz wyklucza w ogóle, a nie tylko czasowo, możliwość jej pełnienia. Ma tym samym charakter trwały (por. wyrok NSA z 5 lipca 2006 r., I OSK 1338/05). Ma to istotne znaczenie, ponieważ wydanie orzeczenia o trwałej niezdolności uzasadnia zastosowanie art. 41 ust. 1 pkt 1 uop, który przewiduje zwolnienie policjanta ze służby m.in. z tej przyczyny. Co uzasadnia jednocześnie umorzenie postępowania prowadzonego na podstawie art. 42 ust. 2 uop.

Forma może być dowolna

Złożenie takiego oświadczenia nie wymaga jednak specjalnej formy. Jak uznał bowiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 12 grudnia 2011 r. (II SA/Wa 1324/11, ONSAiWSA 2014/3/41), wystarczającym sposobem ujawnienia woli policjanta w zakresie powrotu do służby było ustne przedstawienie jej przełożonym. Policjant, uniewinniony prawomocnym wyrokiem sądu karnego, nie ma obowiązku wyrażania gotowości powrotu do służby pisemnie (art. 42 ust. 2 w zw. z art. 41 ust. 2 pkt 9 ustawy o Policji).

Konsekwencje spóźnienia

Niedopełnienie przez funkcjonariusza obowiązku zgłoszenia gotowości do służby w ustawowym terminie nakazuje jego przełożonym rozwiązanie z nim dopiero co reaktywowanego stosunku służbowego. Przesądza o tym treść art. 42 ust. 2 uop, zgodnie z którym, jeżeli zwolniony policjant w ciągu siedmiu dni od przywrócenia do służby nie zgłosi gotowości niezwłocznego jej podjęcia, stosunek służbowy ulega rozwiązaniu na podstawie art. 41 ust. 3 uop. Powołany przepis zakłada zwolnienie policjanta ze służby w terminie do trzech miesięcy od dnia pisemnego zgłoszenia przez niego wystąpienia ze służby. Zdaniem NSA (wyrok z 16 lutego 2009 r. I OSK 370/08) trzymiesięczny termin, który wyznacza art. 41 ust. 3 uop, jest terminem procesowym o charakterze materialnoprawnym. Ogranicza bowiem do trzech miesięcy możliwość dokonania przez organ czynności (wydania decyzji o zwolnieniu), która dotyczy sfery prawa materialnego – kształtuje prawa i obowiązki wynikające ze stosunku służbowego.

Jak liczyć ten termin w sytuacji wskazanej w art. 42 ust. 2 uop (niezgłoszenia gotowości do służby w terminie)? W cytowanym wcześniej wyroku NSA uznał, że zakreślony w art. 42 ust. 2 ustawy o Policji termin siedmiodniowy do zgłoszenia przez policjanta gotowości do niezwłocznego podjęcia służby rozpoczyna bieg od daty uprawomocnienia się wyroku reaktywującego stosunek służbowy. Natomiast termin trzymiesięczny, który ustawodawca zakreślił organowi do wydania decyzji o zwolnieniu ze służby, rozpoczyna bieg po upływie terminu wyznaczonego policjantowi do złożenia wniosku o gotowości podjęcia służby.

Wystarczy zgłoszenie gotowości

Może się jednak zdarzyć, że mimo terminowego zgłoszenia przez policjanta gotowości do podjęcia służby nie zostanie on do niej faktycznie dopuszczony. Powodem może być tu np. jego niezdolność do pełnienia takiej służby.

Pierwszym działaniem przełożonych przywróconego do służby policjanta po zgłoszeniu przez niego gotowości do jej pełnienia powinno być bowiem sprawdzenie, czy dany funkcjonariusz nadal jest w stanie ją pełnić. Pozwala na to art. 40 ust. 1 uop, który przewiduje możliwość skierowania policjanta z urzędu lub na jego wniosek do komisji lekarskiej podległej ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych w celu określenia stanu zdrowia oraz ustalenia zdolności fizycznej i psychicznej do służby. Potwierdza to też wyrok NSA z 6 października 2011 r. (I OSK 1192/11).

W uzasadnieniu tego wyroku NSA podkreślił, że wprawdzie obowiązujące przepisy wprost o takim uprawnieniu organu (wobec przywróconego do służby funkcjonariusza) nie stanowią, jednak pośrednio wynika to z brzmienia art. 42 ust. 3 uop, który wskazuje na sekwencję czasową poszczególnych zdarzeń. Przepis ten przewiduje sytuację, w której, jeżeli po przywróceniu do służby okaże się, że pomimo zgłoszenia gotowości niezwłocznego podjęcia służby policjant nie może być do niej dopuszczony, gdyż po zwolnieniu zaistniały okoliczności powodujące niemożność jej pełnienia, stosunek służbowy ulega rozwiązaniu na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 5 uop, chyba że zaistnieje inna podstawa zwolnienia.

W świetle tego przepisu przyjąć więc należy, że najpierw następuje przywrócenie do służby (co ma miejsce z mocy prawa), następnie zgłoszenie gotowości do służby, a później stadium sprawdzenia przez organ, czy policjant może być dopuszczony do służby. Negatywny wynik dla przywróconego do służby oznacza rozwiązanie stosunku służbowego, pozytywny zaś wydanie rozkazu o wyznaczenie na konkretne stanowisko.

Organ musi czekać na zwrot akt

Należy podkreślić, że zgodnie z art. 286 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej ppsa) załatwienie sprawy wynikającej z wyroku sądu administracyjnego następuje w terminach określonych w przepisach prawa lub wyznaczonych przez sąd liczonych od momentu doręczenia organowi odpisu wyroku sądu ze stwierdzeniem jego prawomocności oraz zwrotu akt administracyjnych sprawy.

Przykład

W toku postępowania prowadzonego w trybie art. 286 ppsa organ skierował przywróconego do służby policjanta na komisję lekarską celem określenia jego zdolności do służby. Policjant odmówił. Uważał bowiem, że najpierw powinien on faktycznie do służby wrócić, a dopiero potem być ewentualnie kierowany na komisję. Jednocześnie zarzucił on organowi bezczynność w wydaniu decyzji realizującej jego przywrócenie do służby i skierował skargę do sądu administracyjnego. Jego skarga została uznana za bezzasadną. Sąd uznał za błędny punkt widzenia skarżącego, zgodnie z którym najpierw powinien być mianowany na konkretne stanowisko, a dopiero potem skierowany do komisji lekarskiej w celu określenia zdolności do pełnienia służby na tym stanowisku. Skarżący po przywróceniu do służby z mocy prawa stał się bowiem policjantem, a tym samym ma do niego zastosowanie art. 40 uop, na mocy którego każdy funkcjonariusz może otrzymać skierowanie do komisji lekarskiej w celu określenia jego stanu zdrowia oraz ustalenia zdolności fizycznej i psychicznej do służby. Co do zarzutu bezczynności organu sąd przypomniał, że początkiem terminu do załatwienia omawianej sprawy jest zwrot akt organowi przez sąd, a nie data prawomocności wyroku.

Inne sytuacje uzasadniające zwolnienie

Cytowany wyżej art. 42 ust. 3 uop znajdzie też zastosowanie w innych sytuacjach, które uniemożliwiają dopuszczenie przywróconego policjanta do pełnienia służby, co w rezultacie doprowadzić musi do rozwiązania z nim dopiero co reaktywowanego stosunku służbowego. Będzie to konieczne np. w sytuacji, gdy został on skazany za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo toczy się przeciwko niemu postępowanie w takiej sprawie.