Samorządy szykują się na cyfrowe i energetyczne wyzwania dekady

– Wyzwania, które stoją dziś przed samorządami, są nieporównywanie większe niż te w latach 90. Jesteśmy przed wielkim przełomem, trzeba budować odporność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców – mówił prof. Jerzy Buzek, były premier RP, otwierając Forum Liderów Samorządowych. – W przeciwieństwie do poprzednich przemian, nie mamy na to dekady czy dwóch, musimy to zrobić teraz, w ciągu zaledwie kilku lat – podkreślił.

Samorządy w centrum bezpieczeństwa mieszkańców

Zorganizowane przez „Rzeczpospolitą” Forum Liderów Samorządowych to platforma dialogu, wymiany opinii i doświadczeń między administracją centralną, władzą lokalną, biznesem i nauką. Pierwsza edycja wydarzenia, poświęcona tematyce najważniejszych wyzwań stających przed samorządami, odbyła się 24 listopada w Rotundzie PKO BP w Warszawie.

Prof. Buzek zaznaczył, że samorządowcy, jako władza będący najbliżej obywateli, są też najbardziej odpowiedzialni za ich bezpieczeństwo. – Nie chcemy wywoływać wilka z lasu, ale trzeba się przygotowywać na najgorsze scenariusze – zauważył. Dodał, że działania muszą być podejmowane na każdym poziomie samorządowym od sołectw i gmin po samorząd wojewódzki, a powinny obejmować kilka strategicznych obszarów.

Jako jedno z ważniejszych Jerzy Buzek wskazał bezpieczeństwo energetyczne (rozumiane również jako osiągnięcie samowystarczalności energetycznej gmin lub powiatów dzięki spółdzielniom energetycznym i OZE), bezpieczeństwo dostaw żywności i wody, bezpieczeństwo komunikacyjne czy cyberbezpieczeństwo (w tym ochrona wrażliwych danych osobowych).

Trzeba budować odporność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców – apelował prof. Jerzy Buzek, były premier RP. Galę prowadził zastępca redaktora naczelnego „Rz” Cezary Szymanek

Foto: Cezary Piwowarski

Transformacja oparta na partnerstwie

Konrad Wojnarowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Energii, podkreślał, że jeśli chodzi o bezpieczeństwo energetyczne, samorządy mają kluczową rolę do odegrania. – Bez bezpiecznej energii nie ma stabilnego funkcjonowania państwa, a bez partnerstwa z samorządami nie ma skutecznej transformacji energetycznej – mówił Wojnarowski. Wiceminister dodał, że to samorządy stają się „liderami zmian”, ponieważ najlepiej wiedzą, co sprawdzi się na danym terenie i jakie rozwiązania przyniosą największe korzyści mieszkańcom.

Wojnarowski podkreślił, że Ministerstwo Energii jest i pozostanie partnerem samorządów, partnerem, który słucha, współpracuje i wspiera zarówno na poziomie legislacyjnym, finansowym, jak i wdrażania nowoczesnych technologii. – Przed Polską stoi wyjątkowa szansa zbudowania systemu energetycznego, który będzie nie tylko nisko i zeroemisyjny, ale przede wszystkim bezpieczny, przewidywalny, odporny i przyjazny dla mieszkańców – mówił.

Liczą się potrzeby i potencjał

Wiceminister zaznaczył przy tym, że powodzenie transformacji energetycznej zależy od dostosowania działań do lokalnego potencjału i potrzeb. – Polska jest zróżnicowana. W jednych regionach największe możliwości dają inwestycje w energetykę wiatrową i fotowoltaiczną, w innych podniesienie efektywności energetycznej budynków – mówił wiceminister. – Są też miejsca, gdzie kluczowe staną się magazyny energii, kogeneracja lub modernizacja systemów ciepłowniczych, a w kolejnych, choć dziś to „pieśń przyszłości”, również rozwój małych reaktorów modułowych – wyliczał Konrad Wojnarowski. Podkreślał też, że o ile kwestie energetyczne często postrzega się jako techniczne, o tyle tak naprawdę dotyczą one codzienności. – To kwestia rachunków za energię, ogrzewania szkół i przedszkoli, oświetlenia ulic, bezpieczeństwa dostaw. Każda inwestycja w energetykę, czy to nowa mikroinstalacja, termomodernizacja szkoły, czy modernizacja lokalnej sieci przekłada się bezpośrednio na komfort życia mieszkańców i stabilność budżetu gminy. Transformacja energetyczna nie jest więc tylko projektem technologicznym. Jest projektem społecznym, gospodarczym i prorozwojowym – podsumował Wojnarowski.

Rafał Rosiński, podsekretarz stanu w Ministerstwie Cyfryzacji, mówił m.in. o nowych rozwiązaniach AI dedykowanych samorządom

Foto: Cezary Piwowarski

Cyberbezpieczeństwo zaczyna się lokalnie

Z kolei Rafał Rosiński, podsekretarz stanu w Ministerstwie Cyfryzacji, podkreślał nierozerwalny związek między administracją centralną i samorządową w budowaniu bezpieczeństwa informacyjnego. A jest co robić w tym obszarze, bo – jak przypomniał wiceminister – Polska jest jednym z najczęściej atakowanych krajów UE (liczbę cyberataków można szacować na ok. 100 tys. rocznie). Samorządy, jako dostawcy większości usług publicznych, mają ogromną odpowiedzialność i odgrywają kluczową rolę w ochronie infrastruktury krytycznej, ochronie danych wrażliwych, edukacji społeczeństwa itp.

Ministerstwo Cyfryzacji realizuje szereg programów wspierających lokalne instytucje w tym zakresie, a wartość przekazanego wsparcia tylko w tym roku sięgnie nawet około miliarda złotych (z różnych źródeł, w tym z KPO).

Jako przykłady wiceminister wymienił choćby program „cyberbezpieczne wodociągi” (wodociągi to zwykle spółki samorządowe, w ramach tego programu dotychczas wpłynęło ponad 900 wniosków o wsparcie), program „cyberbezpieczny samorząd” (wsparcie dotyczy organizacji, technologii oraz kompetencji), projekt SecureV (szkolenia dla administracji), czy nową inicjatywę „Lokalne Centra Cyberbezpieczeństwa”.

Jakie narzędzia dla samorządów

Realizowane przez resort cyfryzacji programy dotyczą różnych aspektów bezpieczeństwa informacyjnego. To wsparcie sprzętowe (głównie dla mniej zamożnych samorządów), różnego rodzaju platformy, np. zabezpieczania i przetwarzania danych, elektronicznego obiegu dokumentów, wymiany informacji o cyberzagrożeniach, rozwiązania chmurowe, a także szkolenie i wsparcie kompetencji cyfrowych. Te ostatnie pozycje dotyczą zarówno urzędników i pracowników administracji lokalnej, jak i lokalnych społeczności (w tym osób starszych i wykluczonych cyfrowo).

W kwestii rozwoju i zastosowania sztucznej inteligencji, resort cyfryzacji przygotował polski model językowy PLLuM. Wiceminister Rosiński podkreślał, że to model dedykowany samorządom, który ułatwia obsługę mieszkańców i kontakt obywatela z urzędem. Wdrażany jest już w Częstochowie, Gdyni i Łodzi.

– Naszym marzeniem jest, żeby w każdej jednostce administracji samorządowej działał do 2027 r. wirtualny asystent czy wirtualny czatbot. Tak, żeby każda osoba, która chce dowiedzieć się, jak np. zarejestrować samochód albo jak uzyskać pozwolenie na budowę, nie musiała przebijać się przez gąszcz informacji na portalu danej gminy, tylko dostawała od asystenta AI gotowy pakiet danych, najlepiej z automatycznie wygenerowanym odpowiednim wnioskiem – opisywał wiceminister Rosiński.

Nowa definicja zagrożenia

Leon Komornicki, generał dywizji Wojska Polskiego w stanie spoczynku, mówił o fundamentalnych wyzwaniach dotyczących bezpieczeństwa państwa, które wykraczają daleko poza tradycyjne zagrożenia militarne. Generał wskazał, że ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej, która jest w Polsce wdrażana od roku, porusza kwestie kluczowe. Społeczeństwo zmobilizowane do obrony cywilnej lepiej reaguje zarówno na zagrożenia w czasie pokoju, jak i na zagrożenia militarne w czasie wojny. – Ale chciałbym zauważyć, że koncentrujemy się głównie na tzw. fizycznym zabezpieczeniu. Zbyt małą uwagę zwracamy na świadomość obywateli, a która to świadomość podlega daleko idącej destrukcji – zaznaczył generał Komornicki.

Jako źródło tych procesów generał wskazał permanentną rosyjską wojnę hybrydową i informacyjną. Z jednej strony to potężne operacje dezinformacyjne i ataki hakerskie, z drugiej – działania o charakterze konwencjonalnym, czyli ataki dywersji w Polsce czy naruszenia naszej przestrzeni powietrznej. Celem tej wojny jest osłabienie i polaryzacja polskiego społeczeństwa, potęgowanie strachu, podważenie zaufania społeczeństwa wobec władzy itp.

Generał Komornicki zaznaczył, że samorządy również mają znaczącą rolę do odegrania, jeśli chodzi o budowanie systemu obrony cywilnej, w tym budowanie odporności społecznej. Jednocześnie wskazał, że jego zdaniem w Polsce brakuje aktualnej i całościowej strategii bezpieczeństwa narodowego, a znaczenie samorządów w systemie jest niedoceniane.

Cyfrowa rewolucja w płatnościach lokalnych

Ważnym tematem poruszonym w trakcie Forum była cyfrowa rewolucja płatności w sektorze publicznym. Swoimi doświadczeniami w tym zakresie podzielili się przedstawiciele Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK), Centralnego Ośrodka Informatyki (COI) oraz Urzędu Miasta Poznania.

Przykładem tej rewolucji jest uruchomienie ePłatności lokalnych w rządowej aplikacji mObywatel. – Na początku mObywatel był samym portfelem dokumentów, teraz sukcesywnie w kolejnych etapach dołączamy i wzmacniamy kolejne usługi, w tym te dotyczące płatności na rzecz administracji publicznej – mówiła Karolina Matysiak, dyrektor Departamentu Platform Cyfrowych w COI.

Dotychczas do programu pilotażowego dołączyło ponad 100 jednostek samorządu terytorialnego (w tym ostatnio Warszawa), a jako jedno z pierwszych – miasto Poznań, oferując możliwości ePłatności m.in. za podatek od nieruchomości i za odpady.

mObywatel jak bankowa aplikacja

Michał Łakomski, dyrektor biura cyfryzacji i cyberbezpieczeństwa w poznańskim urzędzie, ocenił, że mieszkańcy przyjęli tę innowację jako… standardowe rozwiązanie. – Od urzędów publicznych mieszkańcy oczekują takiej samej wygody i jakości cyfrowej, jaką dały im banki, bez konieczności wizyty w przysłowiowym okienku, gdy wszystko można zrobić w aplikacji – mówił Łakomski. Nic dziwnego, że zainteresowanie jest spore, czego wyrazem jest ponad 50 tys. transakcji i 5 mln zł opłaconych lokalnych należności tylko w tym roku.

W tym rozwiązaniu mieszkańcy otrzymują powiadomienia przez mObywatela o nadchodzących płatnościach i zaległościach. Co ciekawe, poprawiło to terminowość wpłat i pozwoliło wyczyścić zaległe płatności o niewielkich kwotach, dla których windykacja „pocztowa” byłaby zbyt kosztowna.

Warunki wdrożenia i kluczowe wyzwania

Jakie warunki i wymagania muszą spełnić samorządy, by wdrażać nowoczesne rozwiązania płatnicze? Jeśli chodzi o proces uruchomienia płatności w mObywatelu, to jest to proste rozwiązanie, w zasadzie wymaga tylko dodania odpowiedniej ikonki i podpisania umowy z BGK jako agentem rozliczeniowym.

Dla wielu miast i gmin większym wyzwaniem, jak wskazała Karolina Matysiak, jest jednak integracja aplikacji mObywatel z usługami na poziomie lokalnym, co wynika z różnego poziomu cyfryzacji polskich samorządów.

W podobnym tonie wypowiadał się Marcin Piecha, dyrektor zarządzający pionem produktów w Banku Gospodarstwa Krajowego. Zaznaczył przy tym, że BGK wraz z innymi uczestnikami ekosystemu ePłatności, pomaga tym jednostkom samorządu terytorialnego, które wymagają większego wsparcia technologicznego i organizacyjnego.

– Polacy chcą korzystać z wygodnych form rozliczania płatności podatkowych, co pokazały doświadczenia miast biorących udział w programie pilotażowym – podkreślał dyrektor Piecha. – Nieustannie pracujemy nad rozwojem tego rozwiązania, tak aby zakres usług możliwych do rozliczenia cyfrowo stale się powiększał – podkreślał zapowiadając, że w przyszłym roku planowane jest wdrożenie płatności podatkowych przez Apple Pay oraz Google Pay.

Konrad Wojnarowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Energii, podkreślał rolę władz lokalnych w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego

Foto: Cezary Piwowarski

Plany na przyszłość i budowa zaufania

Czy i kiedy mobilne płatności urzędowe przejdą z fazy pilotażu do powszechnego zastosowania? Zdaniem ekspertów docelowe rozszerzenie zakresu usług ma umożliwić nowa ustawa o usłudze ePłatności, planowana na przyszły rok. – Po wejściu w życie ustawy liczba samorządów, które przystąpią do programu, a co za tym idzie, popularność samej usługi, powinna wzrosnąć wykładniczo – ocenił przedstawiciel BGK. – My jako bank możemy zagwarantować wiarygodność i pewność rozliczeń, co buduje zaufanie do systemu – podkreślił Marcin Piecha.

Ważne są też oczywiście kampania informacyjna i promocja tego rozwiązania, a także stopniowe oswajanie z nim użytkowników, zwłaszcza osób starszych, seniorów. Dyrektor Piecha dodał, że dobrym prognostykiem na przyszłość może być dodanie do mObywatela legitymacji szkolnych. – Dzięki temu młodzi użytkownicy naturalnie wejdą w świat publicznych usług cyfrowych i w dorosłości uznają je za naturalny sposób regulowania podatków lokalnych – przekonywał.

Efektywność zamówień publicznych

Gościem Forum Liderów Samorządowych była również Agnieszka Olszewska, prezes Urzędu Zamówień Publicznych, która przybliżyła wyzwania wynikające z nowelizacji systemu. Głównym elementem nowego prawa jest wprowadzona cztery lata temu zasada efektywności zamówień publicznych.

Prezes Olszewska określiła te zmiany jako rewolucyjne. – Zamówienia publiczne przestają już być instrumentem administracyjnym, procedurą samą w sobie – zaznaczyła szefowa UZP. Wyjaśniała, że wprowadzona zasada efektywności ma kilka wymiarów związanych z optymalizacją kosztów i zachowaniem jakości (co oznacza odejście od głównego kryterium niskiej ceny). Jednocześnie ma istotny wymiar dbałości o to, aby zakupy realizowały określone cele wpływające na otoczenie, ekonomię społeczną, ochronę środowiska, bezpieczeństwo państwa, rozwój MŚP itp.