W służbie cywilnej nie wręczą dyscyplinarki z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych

Przepisy ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (dalej: usc) nie przewidują możliwości natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem służby cywilnej z powodu  ciężkiego naruszenia przez niego obowiązków pracowniczych. Art. 9 ust. 1 usc stanowi, że w sprawach wynikających ze stosunku pracy członka korpusu służby cywilnej, nieuregulowanych w ustawie, stosuje się przepisy kodeksu pracy i inne przepisy prawa pracy. Wydawałoby się więc, że brak takiej regulacji przesądza o możliwości stosowania w tym zakresie art. 52 § 1 k.p.. Ale tak nie jest. Pracownik służby cywilnej zgodnie z art. 113 ust. 1 usc odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie obowiązków członka korpusu sc i w przypadku wymierzenia mu kary wydalenia z pracy w urzędzie na podstawie art. 114 ust. 3 usc wygasa jego stosunek pracy.

Na ile regulacja ta jest wyczerpująca, a zatem wyklucza stosowanie przepisów kodeksu pracy, w tym art. 52 § 1.

Pragmatyka ?decyduje  o trybie

W wyroku z 4 marca 2008 r. (II PK 177/07) Sąd Najwyższy wskazał, że skoro jedną z kar dyscyplinarnych przewidzianych w ustawie o służbie cywilnej jest wydalenie z pracy w urzędzie, powodujące wygaśnięcie stosunku pracy, to zakończenie stosunku pracy z powodu zawinionego naruszenia wymienionych w ustawie obowiązków przez pracownika sc może nastąpić tylko w wyniku dyscyplinarnego wydalenia z pracy, a nie wypowiedzenia stosunku pracy. A w wyroku z 11 marca 2008 r. (II PK 193/07) SN uznał, że w takiej sytuacji niedopuszczalne jest też zastosowanie trybu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych przewidzianego w art. 52 § 1 pkt 1 k.p.

Oba cytowane wyroki dotyczyły wprawdzie dwóch wcześniejszych ustaw o służbie cywilnej (z 1998 i 2006 roku), ale wnioski z nich płynące, zważywszy na takie same (co do zasady) uregulowanie tej kwestii w obecnie obowiązujących przepisach, powinny mieć też do nich zastosowanie. Potwierdził to zresztą wprost SN w uzasadnieniu wyroku z 7 kwietnia 2010 r. (I PK 206/09).

Obowiązkowa procedura

To niekorzystne dla pracodawców stanowisko obowiązywało przez długi czas, każąc im praktycznie w każdej sytuacji, gdy chcieli się rozstać z pracownikiem, który naruszył obowiązki członka korpus sc, wszczynać postępowanie dyscyplinarne. Czasochłonną procedurę, w której zachowanie pracownika ocenia najpierw rzecznik dyscyplinarny, potem komisja dyscyplinarna, a jeśli jej orzeczenie nie zadowoli pracownika, może on się od niego odwołać najpierw do Wyższej Komisji Dyscyplinarnej Służby Cywilnej, a potem do sądu apelacyjnego.

W ostatnich latach kolejne orzeczenia modyfikują jednak ten sposób interpretacji ustawy, w pewnym stopniu ograniczając zbyt daleko idącą – zdaniem wielu ekspertów – ochronę stosunku pracy pracowników służby cywilnej. Szczególnie w porównaniu z urzędnikami sc.

Najpierw zmieniające, potem definitywne

Pierwszym wyłomem w takiej interpretacji było orzeczenie SN dotyczące możliwości zastosowania wobec pracownika sc, który naruszył obowiązki członka korpusu sc, wypowiedzenia zmieniającego. Chodzi tu o wyrok SN z 2 lipca 2009 r. (II PK 316/08).

Kolejnym – wyrok z 24 sierpnia 2010 r. (I PK 36/10), w którym SN pozwolił na stosowanie wobec pracowników sc przepisów kodeksu pracy dotyczących rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem.

Zdaniem SN przyjęcie, że w stosunku do pracowników sc, dla których źródłem zatrudnienia jest umowa o pracę, pracodawca musi się posłużyć sankcją dyscyplinarnego wydalenia z pracy w urzędzie, bez możliwości skorzystania z wypowiedzenia umowy o pracę, budzi wątpliwości. Tym bardziej że wypowiedzenie byłoby dla pracownika korzystniejszą formą rozwiązania stosunku pracy niż wydalenie, które powoduje nie tylko wygaśnięcie stosunku pracy, ale także zakaz ubiegania się o zatrudnienie w korpusie służby cywilnej przez pięć lat.

Dlatego według SN nie można przyjąć, że ustawodawca, regulując możliwość zastosowania najcięższej kary dyscyplinarnej powodującej wygaśnięcie umowy o pracę, wyczerpał w ten sposób cały zakres przypadków rozwiązania takiej umowy z przyczyn dotyczących pracownika. Kara dyscyplinarna jest sankcją, a wydalenie z pracy w urzędzie – sankcją najsurowszą, powodującą wygaśnięcie stosunku pracy z konsekwencjami określonymi w art. 114 ust. 4 usc. Nie jest to regulacja, której przesłanki, funkcja i skutki prawne byłyby na tyle podobne do rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem, że można by przyjmować, że wyłącza ona sens i celowość regulacji kodeksowej, dotyczącej przecież czegoś innego.

Interesujący, w kontekście omawianego tematu, wydaje się też wyrok SN z 15 marca 2011 r. (I PK 192/10, OSNP 2012/9-10/116), w którym sąd dopuścił – po raz pierwszy - możliwość stosowania wobec pracowników sc przepisów kodeksu pracy o rozwiązaniu stosunku pracy bez wypowiedzenia (art. 52 k.p.). Nie oznacza to zmiany wcześniejszego poglądu sądu o braku możliwości zwolnienia pracownika w trybie art. 52 § 1 pkt 1 w przypadku naruszenia przez niego obowiązków korpusu sc.

W cytowanym wyroku SN dopuszcza bowiem natychmiastowe zwolnienie pracownika z jego winy w trybie kodeksowym, ale tylko wtedy, gdy pracownik sc utracił legitymację do bycia członkiem korpusu tej służby z powodu niespełnienia wymienionych w art. 4 usc rygorów selekcyjnych (patrz ramka). W sprawie, w której zapadł wyrok, pracownik sc został skazany prawomocnym wyrokiem z art. 178a § 1 k.k., a pracodawca rozwiązał z nim stosunek pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 2 k.p. w związku z art. 4 i art. 9 usc, uzasadniając to popełnieniem przez niego przestępstwa umyślnego, uniemożliwiającego zatrudnienie na dotychczasowym stanowisku.

Skazany nie może należeć do korpusu

SN uznał, że skazanie pracownika za wymienione w art. 4 usc przestępstwo (tj. umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe) powoduje utratę przez niego statusu członka korpusu służby cywilnej. W przypadku urzędników sc ustawa przewiduje albo wygaśnięcie stosunku pracy (art. 70), albo rozwiązanie stosunku pracy z winy urzędnika (art. 71 ust. 7). Analogicznej regulacji nie ma natomiast w usc odnośnie do pracowników. Tak naprawdę nie ma więc przepisu umożliwiającego natychmiastowe rozstanie z pracownikiem, który utracił legitymację do bycia członkiem korpusu sc. Uzasadnia to zdaniem SN stosowanie wobec niego przepisu kodeksu pracy o rozwiązaniu stosunku pracy.

Można przyjąć, że natychmiastowe rozstanie z pracownikiem sc jest możliwe przez zastosowanie trybu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 52 § 1 pkt 2 k.p.) w razie skazania go prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.

Orzeczenie to nie zmienia zatem dotychczasowej linii orzeczniczej opowiadającej się za niedopuszczalnością stosowania wobec pracowników sc. art. 52 § 1 pkt 1 k.p., a więc rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie naruszenia przez niego podstawowych obowiązków pracowniczych. Zwolnienie pracownika w takiej sytuacji wymaga zatem wypowiedzenia mu umowy w trybie kodeksowym lub wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, którego efektem może być wydalenie pracownika z urzędu.

Krzysztof Jankowski, ?radca prawny

podstawa prawna: art. 4, art. 9, art. 113, art. 114 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (DzU nr 227, poz. 1505 ze zm.)

Wręczenie wypowiedzenia zawsze możliwe

Do pracowników służby cywilnej stosuje się przepisy kodeksu pracy dotyczące rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem, nawet wtedy, gdy przyczynę wypowiedzenia stanowi naruszenie obowiązków członka korpusu służby cywilnej (art. 9 ust. 1 w związku z art. 3 pkt 1 i 3 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej) – wyrok SN z 19 kwietnia 2012 r. (II PK 203/11, OSNP 2013/7-8/75).

Rygory selekcyjne

W służbie cywilnej może być zatrudniona osoba, która:

- jest obywatelem polskim (są wyjątki),