Służba cywilna: kto i na jakich zasadach może dorobić do pensji

Członkowie korpusu służby cywilnej nie mogą podejmować dodatkowego zatrudnienia bez pisemnej zgody dyrektora generalnego urzędu ani wykonywać czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważających zaufanie do służby cywilnej (dalej: SC). Zarówno urzędnicy SC, jak i pracownicy SC, zajmujący wyższe stanowiska w tej służbie nie mogą również bez takiej zgody podejmować innych zajęć zarobkowych. Wynika to z art. 80 ust. 1–3 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej.

Wyższe stanowiska w służbie cywilnej to stanowiska:

Tylko stosunek pracy

Pracownicy SC nie mogą więc podejmować dodatkowego zatrudnienia bez pisemnej zgody dyrektora generalnego urzędu. Wprawdzie ustawa o SC nie wyjaśnia, co rozumie pod pojęciem dodatkowego zatrudnienia, ale w piśmiennictwie przyjęto, że chodzi tu wyłącznie o świadczenie pracy u innego pracodawcy na podstawie stosunku pracy, niezależnie od jego podstawy prawnej: umowy, powołania, mianowania czy spółdzielczej umowy o pracę. Potwierdził to zresztą Departament Służby Cywilnej w swoich wyjaśnieniach (>patrz ramka).

Pracownicy służby cywilnej nie muszą, więc informować dyrektora generalnego o każdej działalności zarobkowej, którą zamierzają podjąć. Mogą się zatrudnić na podstawie umów cywilnoprawnych czy rozpocząć działalność  gospodarczą (z pewnymi wyjątkami, o czym dalej) bez występowania o jego zgodę, gdyż tego rodzaju aktywność nie jest zatrudnieniem w rozumieniu ustawy o służbie cywilnej.

Tu uwaga. Nie dotyczy to pracowników służby cywilnej zajmujących wyższe stanowiska w tej służbie. Do nich bowiem przy dorabianiu stosuje się zasady obowiązujące urzędników.

Przykład

Pracownik jednego z ministerstw zatrudniony na stanowisku głównego specjalisty w weekendy prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych, poza tym od czasu do czasu publikuje w prasie specjalistycznej. Takiej działalności nie musi zgłaszać dyrektorowi generalnemu urzędu, a tym bardziej uzyskiwać na nią jego zgody. O taką zgodę musiałby się postarać, gdyby chciał nawiązać ze szkołą wyższą stosunek pracy, bo tylko taką aktywność ustawa o SC uznaje za zatrudnienie.

Także umowy cywilnoprawne

Inna jest sytuacja urzędników SC oraz pracowników SC zajmujących wyższe stanowiska w tej służbie. Im bez odpowiedniej zgody nie wolno podejmować nie tylko dodatkowego zatrudnienia (jak pozostałym członkom korpusu SC), ale także zajęć zarobkowych.

Również tego pojęcia ustawa nie tłumaczy. Przyjmuje się jednak, że chodzi tu o pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (zlecenia, o dzieło, agencyjnej) umowy o pracę nakładczą oraz o prowadzenie działalności gospodarczej.

Zdaniem Departamentu Służby Cywilnej KPRM sformułowanie „zajęcia zarobkowe" oznacza wykonywanie wszelkich zajęć związanych z uzyskiwaniem dochodów w ramach różnorodnych form prawnych (np. stosunku pracy, umowy cywilnoprawnej, działalności gospodarczej).

Zgoda musi być uprzednia

Jeśli sformułowany w ustawie zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia lub zajęć zarobkowych uchyla zgoda dyrektora generalnego urzędu (w przypadku dyrektora generalnego – szefa służby cywilnej) należy przyjąć, że zgoda taka musi być uprzednia. Prof. Krzysztof Rączka („Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz", LexisNexis, Warszawa 2010 r.) dopuszcza jednak dwie sytuacje, gdy może być ona wyrażona przez uprawnioną osobę później. Będzie tak w przypadku, gdy:

W takich sytuacjach dopuszczalne wydaje się być następcze uzyskanie zgody na kontynuowanie zatrudnienia lub wykonywanie czynności zarobkowych.

Decyzja w rękach dyrektora

Ustawa nie określa jednak, czym powinien kierować się dyrektor generalny urzędu (szef służby cywilnej), podejmując taką, a nie inną, decyzję, czyli wyrażając (bądź nie) zgodę na dodatkowe zatrudnienie czy wykonywanie zajęć zarobkowych konkretnego członka korpusu służby cywilnej. Przyjmuje się (tak: A. Dubownik „Dodatkowe zatrudnienie i inne zajęcia pracowników strefy publicznej" PiZS.2005/10/15), że „kryteriów tych należy poszukiwać w przepisach pragmatyk oraz w regulacjach ustrojowych odnoszących się do danego pracodawcy, a także w konstytucji.

Podejmując omawianą decyzję, przełożony powinien kierować się, zatem takimi względami, jak cele realizowane przez daną instytucję, interes publiczny, oraz specyfiką stanowiska zajmowanego przez pracownika (pełnionego urzędu) i jego ustawowymi obowiązkami. Decyzja umożliwiająca pracownikowi wykonywanie dodatkowego zatrudnienia bądź innych zajęć zarobkowych względnie zakazująca mu tego rodzaju aktywności, nie ma, zatem charakteru stricte uznaniowego".

Oczywiście dodatkowe zarobkowanie członka korpusu służby cywilnej nie może przeszkadzać mu w wykonywaniu jego podstawowych obowiązków.

Raz na zawsze ?czy tylko na jakiś czas

Ustawodawca nie sprecyzował także czy o zgodę na dodatkowe zajęcia członkowie korpusu powinni występować tylko przy ich rozpoczynaniu czy też powinni ją, co jakiś czas uaktualniać.

W tej ostatniej kwestii urzędy wypracowały różne rozwiązania. Niektóre udzielają zgody na dodatkowe zatrudnienie czy zajęcia zarobkowe tylko na ściśle oznaczony czas, co zmusza członka korpusu służby cywilnej, jeśli chce swoją działalność kontynuować, do ponownego wystąpienia o nią po upływie określonego terminu. Inne dają zgodę „bezterminowo", co oznacza, że dopóki to zatrudnienie lub wykonywanie zajęć zarobkowych trwa zgoda obowiązuje. Jeśli jednak np. umowa o pracę czy umowa cywilna na podstawie, której ta dodatkowa aktywność jest wykonywana rozwiąże się np. z powodu upływu terminu, na jaki została zawarta, członek korpusu służby cywilnej musi ponownie wystąpić do dyrektora generalnego o zgodę na jej ponowne wykonywanie nawet wtedy, gdy warunki, na jakich zostanie zawarty kolejny kontrakt nie zmienią się.

Wspólne ograniczenie

Ustawa o służbie cywilnej wprowadza jeszcze jeden zakaz przy podejmowaniu dodatkowej aktywności zarobkowej, który dotyczy wszystkich członków korpusu służby cywilnej bez wyjątku. A więc zarówno pracowników, jak i urzędników tej służby i to bez względu na stanowisko, jakie zajmują.

Otóż, zgodnie z art. 80 ust. 1 u.s.c. członek korpusu służby cywilnej nie może wykonywać czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważających zaufanie do służby cywilnej. Przy czym zakaz nie może być uchylony przez zgodę dyrektora generalnego urzędu i odnosi się on do wszystkich rodzajów działalności zarobkowej pracownika i innych czynności choćby miały one charakter niepłatny. Jak podkreśla prof. Krzysztof Rączka („Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz" LexisNexsis, Warszawa 2010 r.) oznacza to, że członek korpusu służby cywilnej nie może wykonywać jakichkolwiek czynności lub zajęć, które uniemożliwiałyby lub utrudniały prawidłowe wykonywanie obowiązków służbowych, wywoływały uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność albo podważały zaufanie do służby, a w szczególności godziły w powagę lub godność członka korpusu służby cywilnej.

Szczegółowe zalecenia, co do zasad postępowania członków korpusu służby cywilnej znaleźć można w zarządzeniu nr 70 prezesa Rady Ministrów z 6 października 2011 r. w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki korpusu służby cywilnej (MP z 2011 r. nr 93, poz. 953).

Dodatkowy zakaz podejmowania działalności gospodarczej

Warto pamiętać, że ograniczenia swobody w podejmowaniu dodatkowych zajęć przez członków korpusu służby cywilnej wynikają również z przepisów ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. W myśl art. 2 pkt 1–2a tej ustawy, określone w niej ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej dotyczą m.in.:

1) ?pracowników urzędów państwowych, w tym członków korpusu służby cywilnej, zajmujących stanowiska kierownicze:

a) dyrektora generalnego, dyrektora departamentu (jednostki równorzędnej) i jego zastępcy oraz naczelnika wydziału (jednostki równorzędnej) – w urzędach naczelnych i centralnych organów państwowych,

b) dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego, dyrektora wydziału (jednostki równorzędnej) i jego zastępcy oraz głównego księgowego, kierownika urzędu rejonowego i jego zastępcy oraz głównego księgowego – w urzędach terenowych organów rządowej administracji ogólnej,

c) kierownika urzędu i jego zastępcy – w urzędach terenowych organów rządowej administracji specjalnej;

2) pracowników urzędów państwowych, w tym członków korpusu służby cywilnej, zajmujących stanowiska równorzędne pod względem płacowym ze stanowiskami wymienionymi w pkt 1;

2a) ?innych niż wymienieni w pkt 1 i 2 członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

Przykład

Naczelnik wydziału jednego ?z ministerstw zwrócił się do dyrektora generalnego urzędu ?o zgodę na podjęcie działalności gospodarczej na własny rachunek ?i taką zgodę uzyskał. Mimo to nie może on założyć firmy, gdyż jest jedną z osób, do której ma zastosowanie zakaz podejmowania działalności gospodarczej wynikający z ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej ?przez osoby pełniące funkcje publiczne. Jest to zakaz bezwzględny, dlatego zgoda dyrektora generalnego urzędu nie ma w tym wypadku znaczenia.

Nie tylko pełnienie funkcji, ale też posiadanie udziałów

Wymienione wyżej osoby w okresie sprawowania swoich funkcji nie mogą:

1) ?być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego,

2) ?być zatrudnione lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność,

3) ?być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółdzielni, z wyjątkiem rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych,