Sędzia Grzęda wygrał przed Wielką Izbą Trybunału w Strasburgu

Stosunkiem głosów 16 do 1 Wielka Izba Trybunału w Strasburgu uznała, że Polska naruszyła art. 6.1 europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Na rzecz skarżącego zasądzono 30 tys. euro tytułem zwrotu kosztów.

Fundamentalna zmiana w procedurze wyboru członków KRS, przy jednoczesnym skróceniu kadencji poprzedniej Rady, prowadzą do wniosku, że KRS przestała być niezależnym organem – uznał ETPC. Wyrok jest ostateczny.

– To przełomowy wyrok – oceniają sędziowie zaangażowani w walkę o praworządność.

Sędzia NSA się skarży

Zaczęło się od Jana Grzędy, sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w styczniu 2016 r. został wybrany do KRS. Jego kadencja, jak przewiduje konstytucja, powinna trwać cztery lata. Została jednak przerwana po tym, jak w grudniu 2017 r. Sejm zmienił ustawę o KRS, która wygaszała kadencje wszystkich sędziowskich członków rady. Ustawa ta wprowadziła nowy model wyboru sędziów do KRS – przez Sejm, a nie z wyboru innych sędziów.

Ustawa nie zapewniała członkom KRS, których kadencje wygaszono, żadnych środków zaskarżenia. Z tego powodu sędzia Grzęda zwrócił się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Złożył skargę opartą na zarzucie art. 6 ust. 1 – prawo do sądu, i art. 13 konwencji – prawo do skutecznych środków odwoławczych.

W maju 2021 r. Wielka Izba ETPC w składzie 17 sędziów odbyła rozprawę. Wysłuchała stanowiska skarżącego, pełnomocnika rządu RP Jana Sobczaka i przedstawicieli rzecznika praw obywatelskich.

– Państwo nie może powoływać się na przepisy konstytucji, by ominąć obowiązki wynikające z prawa międzynarodowego – wskazał strasburski trybunał.

Skarżącego reprezentowali adwokaci Mikołaj Pietrzak i Małgorzata Mączka-Pacholak. W rozprawie uczestniczył także sam sędzia Jan Grzęda.

RPO wskazywał na szczególny charakter sprawy sędziego Grzędy.

– To pierwsza ze spraw, w której ETPC przystąpił do oceny zmian dokonanych w systemie sądownictwa w Polsce w ostatnich latach. Jest ważna nie tylko dla skarżącego i pozostałych sędziów członków KRS, którym ustawą skrócono kadencję w 2018 r., lecz ma przede wszystkim ogromne znaczenie dla funkcjonowania systemu sądownictwa w Polsce – mówił RPO.

W sprawie sędziego Grzędy Helsińska Fundacja Praw Człowieka wysłała do ETPC opinię przyjaciela sądu. Za naruszenie konwencji uznała złamanie zasady nieodwołalności sędziów członków KRS oraz niezapewnienie w tej sprawie drogi sądowej i niemożność uznania skargi konstytucyjnej za skuteczny środek ochrony prawnej w obecnych realiach.

Polski rząd 9 grudnia 2021 r. złożył sprzeciw wobec tej decyzji.

We wtorek, 15 marca, w Strasburgu zapadła ostateczna decyzja. ETPC stwierdził naruszenie art. 6 ust. 1 konwencji w sprawie przedterminowego skrócenia kadencji sędziego wybranego do KRS bez zapewnienia mu prawa do sądu.

Milowy krok

– Wyrok Wielkiej Izby ETPC w istocie potwierdził niedopuszczalność arbitralnego usunięcia w 2018 r. wszystkich 15 sędziów członków KRS wybranych zgodnie z konstytucją i napiętnował państwo polskie za niezapewnienie im żadnej możliwości zakwestionowania tego oczywiście bezzasadnego skrócenia kadencji – podkreśla adw. Mikołaj Pietrzak, pełnomocnik sędziego Grzelaka.

– Dzisiejszy wyrok to kolejny ważny głos ETPC w ochronie niezależności sądownictwa i rządów prawa w Polsce. Ma szczególny wydźwięk dziś, kiedy po czterech latach od naruszenia praw sędziego Grzędy rozpoczęto kolejną upolitycznioną procedurę wyboru sędziów członków KRS na kolejną kadencję – dodaje adw. Małgorzata Mączka-Pacholak.Twierdzi też, że wyrok ten jest mocno osadzony w realiach kryzysu praworządności, który obserwujemy w Polsce od 2015 r.

Orzeczenie Wielkiej Izby ETPC jest ostateczne. Sędzia Waldemar Żurek, którego sprawa jest następna w kolejce, nie kryje zadowolenia.

– Moja skarga jest szersza – mówi „Rz" i tłumaczy, że obok niemożności zaskarżenia decyzji on sam skarży także brak prawa do krytyki. – Moja sprawa została zakomunikowana, dziś czekamy na termin – mówi „Rz".