Sędzia nie może tak po prostu wyprosić z sali

Usunięcie podsądnego z sali rozpraw bez pouczenia o skutkach jego nieobecności może skutkować nieważnością postępowania i koniecznością powtórzenia procesu.

Tak zadecydował Sąd Najwyższy w ostatnim wyroku.

Co ciekawe, choć SN formalnie kontroluje wyroki drugiej instancji, tutaj dokonał pośrednio oceny zachowania Sądu Okręgowego w Słupsku, który usunął powoda z ostatniej rozprawy, po której wydał wyrok.

Emocje jednak wzięły górę

Rolnik Wincenty K., który prowadził kiedyś dużą hodowlę, wystąpił z pozwem przeciwko bankowi PKO BP i zażądał ponad 2 mln zł odszkodowania za to, że nie udzielił on mu trzeciego „ratunkowego" kredytu (po stratach na skutek gradobicia), przez co naraził go na niewypłacalność, wypowiedzenie kredytu, a w konsekwencji – egzekucję majątku i pozbawienie dochodów.

Rozemocjonowany sprawą, na dodatek nie do końca zadowolony z poczynań pełnomocnika z urzędu, utrudniał prowadzenie rozprawy. W tej sytuacji sąd usunął go z rozprawy, po której wydał wyrok. Na sali pozostał jego pełnomocnik.

Sąd Okręgowy, a następnie Sąd Apelacyjny oddaliły pozew rolnika. SA uznał, że interesy Wincentego K. reprezentował pełnomocnik, a zachowanie uzasadniało usunięcie.

Prawo drugiej szansy

Zgodnie z art. 48 prawa o ustroju sądów powszechnych sędzia przewodniczący może upomnieć osobę, która narusza powagę, spokój lub porządek na sali, a następnie ją usnąć. Zasada ta dotyczy zarówno spraw cywilnych, jak i karnych.

Sąd Najwyższy (sygnatura akt: IV CSK 393/12) uznał jednak, że Sąd Apelacyjny zbyt powierzchownie ocenił decyzję Sądu Okręgowego. Jak powiedział w uzasadnieniu sędzia Dariusz Dończyk, sędzia może usunąć podsądnego tylko wtedy, gdy mimo uprzedzenia o skutkach prawnych jego nieobecności w trakcie czynności sądowych nadal zachowuje się on nieprawidłowo. Tych zaś rygorów SO nie dochował.

– Naruszenie było tym większe, że doszło do niego na ostatniej rozprawie i nie było możliwości np. zapytania podsądnego, czy zgadza się z czynnościami jego pełnomocnika, czy nie ma jakichś innych wniosków. Usunięcie z sali sądowej skutkuje pozbawieniem strony procesu możności obrony swych praw, jest to najbardziej dotkliwy środek i dlatego może być zastosowany po spełnieniu wszystkich wymaganych warunków – podkreślił sędzia Dończyk.

W konsekwencji SN zwrócił sprawę do ponownego rozpoznania.

Możliwe mniej radykalne środki

– Człowiek musi być świadomy, że jeśli nie zmieni zachowania na sali, to zostanie pozbawiony możliwości obrony swoich praw. Wtedy to on sam się jej pozbawia, a nie czyni tego sąd – wskazuje adwokat Jerzy Naumann. – Na szczęście takie sytuacje należą do wyjątków, bo sędziowie zazwyczaj rozumieją, w jakiej sytuacji znajdują się strony procesowe oraz jakie towarzyszą im emocje, które niełatwo jest utrzymać na wodzy. Inaczej postępują wyłącznie sędziowie, którym brakuje doświadczenia i empatii i którzy łatają to arogancją – dodaje.