Irena Kamińska: Władza walczy z nieistniejącą w sądach korupcją

Pierwszy raz na podstawie przepisów znowelizowanej ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oświadczenia majątkowe sędziów publikowane są w Biuletynie Informacji Publicznej i dostępne dla każdego, kto jest ciekaw, jaki majątek posiada konkretny sędzia lub sędziowie jako grupa zawodowa.

Rozwiązanie to wywołało wiele sprzecznych komentarzy. Zwolennicy twierdzili, że to znakomite narzędzie antykorupcyjne, a poza tym jawność dotycząca stanu majątkowego sędziów przyczyni się do wzrostu zaufania społecznego.

Sędziowie oświadczenia majątkowe składają od lat i nie budzi to żadnych sprzeciwów. Bada je kolegium sądu i w razie jakichkolwiek wątpliwości, czy majątek sędziego w ciągu roku nadmiernie nie wzrósł, prosi go o wyjaśnienia. Najczęściej okazuje się, że ktoś się pomylił, zapomniał wpisać informację o spadku lub jego małżonek zaczął zarabiać krocie, a majątek jest przecież wspólny.

Można jednak powiedzieć, że kontrola taka nie jest wiarygodna, bo sędziowie sprawdzają sędziów, a wiadomo: kruk krukowi oka nie wykole. Od pierwszego dnia składania przez sędziów oświadczeń majątkowych jest też kontrola, której trudno zarzucić stronniczość i brak obiektywizmu.

Sędzia składa oświadczenie w dwu jednobrzmiących egzemplarzach i jeden z nich trafia do właściwego urzędu skarbowego. Ten, tak jak kolegium sądu porównuje stan majątku sędziego do zadeklarowanego w roku poprzednim. Może potem przekazać sprawę do prokuratury lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego, jeżeli wynik analizy budzi uzasadnione wątpliwości, czy majątek ujawniony w oświadczeniu jest legalny. Czy zatem publikacja w internecie jest naprawdę narzędziem antykorupcyjnym?

Wydaje się, że przy opisanych mechanizmach kontrola antykorupcyjna jest wystarczająca, a przede wszystkim profesjonalna. Urząd skarbowy ma wgląd w całość dochodów rodziny sędziego i może skutecznie ocenić, czy przyrost jej majątku jest uzasadniony dochodami. Wiedzy takiej nie ma natomiast ciekawy internauta, nie dysponuje też oświadczeniami majątkowymi z lat poprzednich.

Co zatem ze wzrostem zaufania społecznego, bo jest to drugi z zamierzonych przez ustawodawcę celów publikacji oświadczeń majątkowych sędziów? Zaufanie społeczne buduje się latami, zniszczyć je można bardzo szybko, a najmniejszy wpływ na to mają oświadczenia.

Od lat 20 władza ustawodawcza i wykonawcza, nieustannie reformując sądy, nie reformuje tego, co powinna, to jest: ilości spraw, rozbuchanych procedur, braku skutecznych pozasądowych sposobów rozstrzygania sporów. Arogancją i kłamstwem jest twierdzenie, że reforma ma przyspieszyć postępowania i usprawnić działanie wymiaru sprawiedliwości. Ma na celu wyłącznie wymianę kadry, a czemu ma ona służyć, pokazuje przykład Trybunału Konstytucyjnego.

Sędziowie co roku załatwiają coraz więcej spraw, ale jest jakaś fizyczna granica, której przekroczenie nie jest możliwe. Ktoś jednak musi być temu winny i cały czas wpaja się ludziom, że winni są sędziowie. Na wzrost zaufania społecznego do sędziów nie wpłynie publikacja oświadczeń majątkowych, jeśli prowadzone będą takie akcje jak ostatnia akcja billboardowa.

W niektórych krajach Europy oświadczenia majątkowe są składane, ale tylko w Albanii, Estonii, Gruzji, Macedonii, Czarnogórze i na Słowacji są powszechnie dostępne. Po ich publikacji okazało się zresztą, że sędziowie jako grupa zawodowa są średnio zamożni i obciążeni wieloma kredytami. I stanu tego nie zmienia fakt, że po kilkudziesięciu latach ciężkiej pracy, często też w innych, lepiej płatnych niż urząd sędziego zawodach prawniczych, ktoś dorobił się jakiegoś majątku.

W publikacji naszych oświadczeń majątkowych kryje się za to wiele zagrożeń. Wskazywały na nie Krajowa Rada Sądownictwa i stowarzyszenia sędziowskie. Jednym z nich jest obniżenie poziomu osobistego bezpieczeństwa sędziów i ich rodzin. I nieprawdą jest, że dotyczy to głównie albo wyłącznie sędziów orzekających w sprawach karnych.