Piotr Semka: recenzja filmu Czarny czwartek

"Czarny czwartek” Antoniego Krauzego łączy trzy ambitne zamierzenia. Pierwszym było odtworzenie gdyńskiej masakry z 17 grudnia 1970 roku, drugim – opowiedzenie historii skromnej stoczniowej rodziny, trzecim – zrekonstruowanie procesu podejmowania decyzji na szczytach władzy PRL.

Pierwszy cel został osiągnięty w poruszający sposób – bodaj po raz pierwszy tak realistycznie pokazano brutalność ludowego wojska i milicji. Drugi wątek – opowieść o tragedii rodziny Drywów – zaczyna się obiecująco, ale szybko zostaje zepchnięty na dalszy plan. Najsłabiej poradzili sobie autorzy w scenach mających pokazać, jak wydarzeniami dyrygowała Warszawa.

[srodtytul]Gdynia w roli głównej[/srodtytul]

Trudno mi opisywać ten film bez emocji. Pochodzę z Trójmiasta i – choć blado, ale jednak – pamiętam dźwięk czołgów jadących po alei Zwycięstwa i spalony gdański Komitet Wojewódzki PZPR, wokół którego krążyły milicyjne patrole legitymujące przechodniów. Rzecz jasna bardziej wyczuwałem, niż rozumiałem emocje rodziców. Legenda o masakrze docierała do mnie w szczegółach w epoce Gierka, a jakąś powtórką roku 70 były pierwsze dni po 13 grudnia 1981 – w Gdańsku naznaczone walkami ulicznymi.

Oglądając „Czarny czwartek”, widać, że zarówno reżyser, jak i współsponsorzy – prezydent miasta Gdyni Wojciech Szczurek i Wojewódzki Fundusz Kultury – oczekiwali szczegółowej rekonstrukcji „gdyńskiego powstania”. Sceny: od masakry przy stacji kolejki Gdynia-Stocznia poprzez marsz z niesionym na drzwiach zabitym stoczniowcem aż po końcowy szturm na gmach Miejskiej Rady Narodowej, zajmują około 60 proc. filmowego czasu.

Na potrzeby filmu użyto sporej ilości sprzętu wojskowego, sprawnie zarządzano statystami, pochwalić też należy pracę ekip operatorskich. Kolorowe zdjęcia miksowano z archiwaliami sprzed 40 lat. Dzisiejsze ujęcia rejestrowano na taśmie 8 mm, stylizując na szare i zamazane grudniowe taśmy. Wszystko to powoduje, że obraz strzelaniny, a potem zaciętej walki stoczniowców, kamieniami atakujących uzbrojone po zęby oddziały wojska i milicji, ogląda się ze ściśniętym gardłem.

Ale najbardziej drapieżne są sceny zemsty – gdy gmach MRN w Gdyni bezpieka zamieniła w katownię, do której zwożono zatrzymanych. Patrzymy na szpalery zomowców bijących pałkami bezbronnych ludzi, wyrzynanie im tępymi bagnetami płatów skóry z głów czy sadystyczne „zabawy” w pokojach przesłuchań.

Szkoda, że scenarzyści nie pokazali, skąd mogła się wziąć ta furia bezpieki. Zapewne było to odreagowanie lęku sprzed dwu dni, gdy demonstranci spalili gmach KW w Gdańsku. Tamten moment śmiertelnego przerażenia pomszczono w Gdyni.

[srodtytul]Stoczniowa Antygona[/srodtytul]

Do tego widowiska rekonstrukcyjnego doklejono historię autentycznego małżeństwa Stefanii i Brunona Drywów. Opowieść łamie się jednak, gdy Bruno ginie na stacji kolejki Gdynia-Stocznia i gdy na pierwszy plan wysuwają się walki i demonstracje.

Wątek Stefanii powraca dopiero, gdy walki ustają, a zaczyna się gehenna jej starań – wpierw o ustalenie losu męża, potem zabiegi o wydanie jego zwłok. Wreszcie odbywa się upiorny nocny pogrzeb w świetle latarek esbeków. Aż po wstrząsającą scenę, gdy już po pogrzebie lekarz, widząc, jak porażona grozą Stefania osuwa się w szaleństwo, wyrywa ją z letargu groźbą, że władza odbierze jej dzieci. I wtedy serce podchodzi do gardła.