Dziedziczenie po konkubencie: podatek od spadku, zaległości podatkowe, składki ZUS

Po konkubencie w spadku można odziedziczyć także jego zobowiązania podatkowe oraz składki na ubezpieczenia zdrowotne i społeczne. Tak wynika z art. 98 ordynacji podatkowej.

Przepis ten przewiduje odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spadkodawcy oraz zaległości wobec fiskusa, odsetki za zwłokę od tych zaległości, pobrane, ale niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika lub inkasenta (np. właściciela jednoosobowej firmy zatrudniającego pracowników), niezwrócone zaliczki na podatek VAT, koszty postępowań podatkowych i egzekucyjnych itp.

Odpowiedzialność spadkobiercy obejmuje także zaległości spadkodawcy z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz inne należności, w tym składki na Fundusz Pracy. Potwierdza to orzecznictwo sądowe, w tym uchwała Sądu Najwyższego z 7 maja 2008 r. (sygn. II UZP 1/08).

Ważne!

Przed odpowiedzialnością wobec fiskusa lub ZUS nie zwalnia przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Ogranicza jedynie wysokość tej odpowiedzialności do kwoty stanu czynnego spadku (bez długów i obciążeń).

Znajomość prawa pomaga

Dzięki znajomości przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn można zaoszczędzić na daninach. Osoby pozostające w wolnych związkach zalicza się do III grupy podatkowej, a to oznacza, że niekiedy muszą oddawać fiskusowi prawie 1/5 spadku.

Opodatkowaniu – co do zasady – podlega dziedziczenie, zapis windykacyjny oraz darowizna. Podatkowi podlega również:

- nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci

- nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.

Podstawa opodatkowania

Przepisy przewidują, że jeśli w skład spadku lub darowizny nie wchodzą prawa majątkowe zwolnione z opodatkowania, to - w zależności od grupy podatkowej – podstawę wyliczenia daniny pomniejsza się o określoną kwotę. Im bliżsi krewni lub powinowaci spadkodawcy lub darczyńcy są opodatkowywani, tym kwota wolna od podatku jest wyższa. Partnerzy i konkubenci zaliczają się co do zasady do III grupy podatkowej, a więc kwota wolna od podatku jest dla nich najmniejsza.

Ważne! Gdy partner jest jednocześnie osobą z naszej rodziny (np. synową, macochą, teściem, małżonkiem rodzeństwa albo rodzeństwem małżonka), to może być on zaliczony do wyższej grupy podatkowej z większym limitem kwoty wolnej od podatku. Wtedy rozstrzygają formalne więzy rodzinne, a nie fakt wspólnego pożycia.

Oblicz, ile zapłacisz

Jeżeli spadkobiercą lub beneficjentem darowizny jest osoba zaliczona do III grupy, to opodatkowaniu podlega nabycie przez nią od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 4902 zł.

Dopiero po uwzględnieniu tego limitu można przystąpić do wyliczania należnego podatku. Generalnie im wyższa wartość spadku lub darowizny, tym proporcjonalnie więcej zapłacimy podatku >patrz tabelka.

Przykład

Czysta wartość spadku podlegająca opodatkowaniu to 100 000 zł. Po odliczeniu kwoty wolnej od podatku (4902 zł) otrzymujemy podstawę opodatkowania w wysokości 95098 zł. Podatek spadkowy wyniesie 2 877,9 zł + 20 proc. x (95 098 zł - 20556 zł). Będzie to więc 17 786,3 zł.

Ważne!

Do długów spadkowych zmniejszających podstawę opodatkowania należą też m.in. koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń.

Wyłączenia i zwolnienia

Nie zawsze trzeba płacić podatek. Nie podlega mu m.in.:

- nabycie w drodze spadku, zapisu windykacyjnego lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw,

- dziedziczenie środków z pracowniczego programu emerytalnego;

- nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym oraz na indywidualnym koncie zabezpieczenia emerytalnego oraz kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS celem przekazania do otwartego funduszu emerytalnego.

Zwalnia się też od podatku różnego rodzaju prawa majątkowe związane z rolnictwem, kulturą i sztuką, jak również prawa do rekompensat za mienie zabużańskie. Nie zawsze zwolnienie jest bezwarunkowe. W przypadku majątku związanego z rolnictwem zwolnione z opodatkowania jest nabycie przez rolnika – zarówno przez spadkobranie jak i darowizny – pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do nich.

Status rolnika to pierwszy warunek, drugi to wymaganie, aby te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu trzech lat od daty otrzymania nie zostały przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim. Niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia.

Inne rolnicze zwolnienie to nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości lub ich części pod warunkiem, że posesja ta stanowi gospodarstwo rolne albo wejdzie w jego skład. Drugi warunek to prowadzenie tego gospodarstwa rolnego przez okres co najmniej pięciu lat od dnia nabycia. Chodzi zarówno o darowizny, jak i spadkobranie.

Ze zwolnień tych wyłączone są budynki mieszkalne oraz te zajęte na specjalistyczny chów i wylęg drobiu lub hodowlę zwierząt. Zwolnienie nie obejmuje też m.in. szklarni, pieczarkarni, chłodni i przechowalni owoców, czyli urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych.

Kolejne rolne zwolnienie z podatku od spadków i darowizn dotyczy nabycia praw do wkładów w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych lub w kółkach rolniczych. Zwolnienia podatkowe – ale tylko w przypadku spadkobrania lub zapisu windykacyjnego – dotyczą też nabywania:

- dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych (jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną),

- zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż dwa lata.

Gdy w spadku dostaniemy prawo do rekompensaty za mienie zabużańskie, to też objęte jest ono zwolnieniem podatkowym.

Wszystkie te zwolnienia stosuje się, jeżeli w chwili otrzymania spadku nabywca mieszka na terytorium albo posiada obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw Unii Europejskiej, Norwegii, Liechtensteinu, Islandii lub Szwajcarii.

Wiele innych zwolnień w podatku od spadków i darowizn jest niedostępnych dla osób niespokrewnionych, w tym m.in.: wkładów mieszkaniowych w spółdzielniach, wyposażenia mieszkania, nieruchomości zabytkowych itp.

Ulga mieszkaniowa

Osoby żyjące w wolnych związkach mogą skorzystać z ulgi mieszkaniowej. Polega ona na tym, że do podstawy opodatkowania nie wlicza się 110 mkw. powierzchni użytkowej budynku lub lokalu (albo ich odpowiedniej proporcji w razie nabycia udziału w nieruchomości), gdy w spadku (lub jako zapis windykacyjny) otrzymają własność budynku mieszkalnego lub mieszkania albo spółdzielczego prawa do lokalu.

Niemniej jednak skorzystanie z ulgi mieszkaniowej nie jest takie łatwe, bo trzeba być zapobiegliwym na kilka lat przed śmiercią swojego partnera.

Ulga przysługuje bowiem jedynie tym osobom zaliczonym do III grupy podatkowej, które sprawowały opiekę nad spadkodawcą na podstawie pisemnej umowy – koniecznie z podpisem notarialnie poświadczonym – przez minimum dwa lata od tego poświadczenia.