Koronawirus: tymczasowe aresztowanie a COVID-19

Obecne zagrożenie epidemiologiczne wywiera realny wpływ na funkcjonowanie instytucji państwowych, w tym także jednostek penitencjarnych, takich jak areszty śledcze oraz zakłady karne. Podczas konferencji prasowej, która odbyła się w dniu 13 marca 2020 roku, z udziałem m. in. Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobry oraz Dyrektora Generalnego Służby Więziennej gen. Jacka Kitlińskiego, zadeklarowano wdrożenie w tych podmiotach szczególnych środków ochrony oraz procedur bezpieczeństwa ukierunkowanych na przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się wirusa COVID-19.

Oczekiwania a rzeczywistość

W ramach doraźnych działań podjętych w polskich jednostkach penitencjarnych dokonuje się pomiaru temperatury ciała osób, które wchodzą na teren danego podmiotu. Odmowa wstępu następuje dopiero wówczas, gdy pomiar ten wykaże temperaturę ciała przekraczającą 38 stopni Celsjusza. Rozwiązanie to jest niewystarczające, bowiem objawy zakażenia wirusem COVID-19 pojawiają się co do zasady w okresie pomiędzy drugim a czternastym dniem od zakażenia organizmu. W konsekwencji, istnieje możliwość wpuszczenia na teren jednostki osoby zakażonej, u której nie wystąpiły jeszcze żadne objawy chorobowe i która sama nie jest świadoma zagrożenia, jakie stanowi dla osób trzecich. Analogiczne okoliczności zachodzą także w odniesieniu do nowych osadzonych, którzy w dalszym ciągu są przyjmowani do odbycia tymczasowego aresztu, zaś poddani kwarantannie są wyłącznie ci z nich, którzy wrócili w ostatnim czasie z państw tzw. wysokiego ryzyka.

Wobec powyższego, realna staje się możliwość wprowadzenia czasowego, bezwzględnego zakazu odbywania widzeń oraz obligatoryjnego poddania ścisłej kwarantannie wszystkich osób doprowadzonych do aresztu w okresie powstania zagrożenia epidemiologicznego, a potencjalnie także innych, dodatkowych obostrzeń w tym zakresie. W praktyce, weryfikacja rzeczywistego stanu zdrowia osób mających wstęp do danego aresztu śledczego „z zewnątrz", niezależnie czy są to osoby odwiedzające, czy doprowadzone, jest bowiem całkowicie niemożliwa i niemiarodajna, zaś realne ryzyko zakażenia nieustannie wzrasta. Warunki sanitarne panujące w aresztach śledczych nie są w niniejszym przypadku obojętne dla bezpieczeństwa tymczasowo aresztowanych. Mają oni bowiem prawo do ograniczonej liczby pryszniców w wymiarze tygodniowym, nie posiadają wolnego dostępu do środków odkażających, a ponadto przebywają przez niemalże całą dobę w zamkniętym skupisku ludzi - ich możliwości dbania o higienę osobistą oraz przestrzegania rygorystycznych zaleceń służb sanitarnych w obliczu rozwijającej się pandemii są w realiach aresztowych rażąco ograniczone.

Czytaj także: Koronawirus: Sąd uchyylił areszt wobec osoby będącej w grupie ryzyka zakażenia koronawirusem

Tymczasem, na portalu rządowym wskazano, że do dnia dzisiejszego aż 41 osadzonych oraz 17 funkcjonariuszy Służby Więziennej zostało objętych obowiązkową kwarantanną w wyniku podejrzenia zakażenia wirusem COVID-19 (dane aktualne na dzień 16 marca 2020 roku). Biorąc pod uwagę dynamiczne tempo rozprzestrzeniania się zakażenia oraz nieustanny, a jednocześnie nieunikniony kontakt osadzonych i funkcjonariuszy Służby Więziennej, należy wyraźnie podkreślić, że zagrożenie dla zdrowia i życia tych osób jest w jednostkach penitencjarnych szczególnie wysokie.

Zwiększone ryzyko dla osób starszych i przewlekle chorych

Jak wskazuje na swoim oficjalnym portalu internetowym Narodowy Fundusz Zdrowia, najwyższe ryzyko wystąpienia ciężkiego przebiegu choroby wywołanej wirusem COVID-19 oraz zgonu dotyczy w szczególności osób starszych oraz osób przewlekle chorych, których pośród tymczasowo aresztowanych jest wiele. Należy wyraźnie podkreślić, iż w przypadku potencjalnego rozprzestrzenienia się wirusa w ramach jednostki penitencjarnej, osoby te nie będą posiadały wolnego dostępu do niezwłocznej, specjalistycznej konsultacji lekarskiej, gdyż w warunkach izolacji jest on zdecydowanie bardziej utrudniony niż w warunkach wolnościowych. W konsekwencji, znacząco wydłuża się czas diagnozy tymczasowo aresztowanego, co do którego zachodzi prawdopodobieństwo zakażenia wirusem COVID-19, podczas gdy czas ten jest kluczowy dla bezpieczeństwa zarówno zainteresowanego, jak i wszystkich osób mających z nim bezpośredni kontakt.

W połączeniu z przewlekłymi chorobami, m. in. cukrzycą, chorobami układu sercowo-naczyniowego lub zaburzeniami neurologicznymi, powstanie poważnych i potencjalnie także nieodwracalnych powikłań dla zdrowia tej osoby jest jedynie kwestią czasu. W opisanej sytuacji zachodzi realna obawa, że w wypadku pogorszenia stanu zdrowia spowodowanego wirusem COVID-19, tymczasowo aresztowany nie uzyska niezwłocznej i profesjonalnej pomocy medycznej, co z kolei może znacząco przyczynić się do zaostrzenia przebiegu choroby, a nawet zgonu.

Odstąpienie od tymczasowego aresztowania

Wobec stale pogarszającej się sytuacji epidemiologicznej w kraju należy rozważyć zasadność podjęcia wszelkich możliwych środków celem zapewnienia bezpieczeństwa dla życia i zdrowia tymczasowo aresztowanych, w szczególności w starszym wieku oraz przewlekle chorych. Są oni bowiem w zaistniałej sytuacji zależni od decyzji właściwych organów postępowania przygotowawczego, tj. prokuratorów - rozpoznających wnioski o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego lub podejmujących decyzję w tym zakresie z własnej inicjatywy, jak również sędziów - orzekających pierwotnie o zastosowaniu aresztu lub rozpoznających zażalenia od decyzji prokuratorów.

Czy wobec powyższego, można wnioskować o odstąpienie od stosowania tymczasowego aresztowania ze względu na ryzyko zakażenia koronawirusem? Odpowiedź brzmi: jak najbardziej. Praktyka dopiero się wykształca, jednakże precedensowe orzeczenie w tym zakresie zostało wydane już w dniu 13 marca 2020 roku przez Sąd Okręgowy w Warszawie (sygn. akt: IX Kz 237/20 – niepublikowane). Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił postanowienie o tymczasowym aresztowaniu ze względu na spełnienie w sprawie przesłanek odstąpienia zawartych w art. 259 § 1 pkt 1 k.p.k., który stanowi, że „jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo".

W uzasadnieniu omawianego postanowienia sąd uwzględnił „aktualną sytuację związaną z wirusem SARS-Cov-2" i opierając się na stanowisku Ministerstwa Zdrowia wskazał wprost, że ze względu na stan zdrowia podejrzany „znajduje się w grupie ryzyka i wymaga szczególnej opieki", zaś wobec obecnego zagrożenia epidemiologicznego i możliwości wprowadzenia w jednostce penitencjarnej obostrzeń, zachodzą podstawy do przyjęcia, iż „podejrzany z uwagi na stan zdrowia pozostaje w grupie osób realnego zagrożenia zdrowia i życia w rozumieniu art. 259 § 1 pkt 1 k.p.k.". Należy zaznaczyć, iż jest to pierwsze orzeczenie uchylające najbardziej dolegliwy środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania ze względu na ryzyko zakażenia wirusem COVID-19. Należy się spodziewać, iż dalsza praktyka organów postępowania przygotowawczego będzie kształtowała się w tym kierunku. Rozwiązanie to jest bowiem podyktowane zasadami humanitaryzmu, minimalizacji środków zapobiegawczych, koniecznością poszanowania praw osób tymczasowo aresztowanych, jak również – mówiąc wprost - względami pragmatyki i zdrowego rozsądku. Warto mieć na uwadze, iż odstąpienie od stosowania tymczasowego aresztowania może nastąpić także z inicjatywy własnej prokuratora działającego w trybie art. 253 § 1 i 2 k.p.k..