"Różnicę pomiędzy torturami a nieludzkim traktowaniem określa poziom cierpienia"

Jakie uprawnienia ma Europejski Komitet Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) i dlaczego jest ważne, żeby Polska miała tam swojego przedstawiciela?

CPT jest niezależnym organem wizytującym Rady Europy, składającym się z niezależnych i bezstronnych ekspertów (prawników, lekarzy, specjalistów w zakresie funkcjonowania więzień, jednostek policji czy detencji cudzoziemców), którzy pełnią swą funkcję we własnym imieniu. Jako przedstawiciel Polski w CPT nie będę mogła wizytować miejsc izolacji w naszym kraju. CPT wizytuje nie tylko zakłady karne i areszty śledcze, ale też placówki dla nieletnich, izby zatrzymań w komisariatach policji, policyjne izby dziecka, izby wytrzeźwień, ośrodki strzeżone dla cudzoziemców, zakłady psychiatryczne i miejsca detencji prewencyjnej (w Polsce jest to ośrodek w Gostyninie). 

Wizytacje w państwie członkowskim Rady Europy odbywają się średnio raz na cztery lata. CPT może też przeprowadzać wizytacje ad hoc, jeśli uzyska istotne informacje, które go do tego skłonią. W Polsce taka wizytacja ad hoc była skoncentrowana na pomieszczeniach dla osób zatrzymanych jednostek policji. Jednak Komitet nie rozpatruje skarg indywidualnych, te trzeba kierować do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (po wyczerpaniu drogi krajowej).

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Piotr Szymaniak: Tortur nie było, można się rozejść?

Bodnar w sprawie księdza Olszewskiego: „RPO dopatrzył się iluś tam naruszeń dotyczących warunków...

Jakie jest znaczenie tych wizytacji i czy realnie wpływają one na poprawę sytuacji osób osadzonych?

System wizytacji uzupełnia system sądowy. ETPC zresztą bardzo często powołuje się w swoich wyrokach na ustalenia i rekomendacje CPT. Co istotne, raporty powizytacyjne są publikowane tylko po wyrażeniu zgody przez dany kraj albo po podpisaniu deklaracji automatycznych publikacji. Coraz więcej państw przyjmuje właśnie tę ostatnią zasadę. Polska wyraziła akceptację na automatyczne upublicznianie raportów CPT w 2024 r.

CPT obchodzi w tym roku 35. rocznicę swojego funkcjonowania i wciąż jest bardzo potrzebnym organem wizytacyjnym. Na przestrzeni tych lat systemy penitencjarne się zmieniały w poszczególnych państwach członkowskich RE. Wyrazem uwzględnienia tych zmian było znowelizowanie Europejskich Reguł Więziennych w obszarze Rady Europy, a na poziomie ONZ Wzorcowych Reguł Traktowania Więźniów, zwanych obecnie Regułami Mandeli. Pojawiały się też nowe problemy systemowe, jak obecność osób transpłciowych w jednostkach penitencjarnych czy funkcjonowanie miejsc detencji dla cudzoziemców wobec narastającej migracji.

Czytaj więcej

Prawo karne

Resort Bodnara reaguje na komunikaty RPO. Chodzi o ks. Michała O.

Ministerstwo Sprawiedliwości odniosło się do komunikatów rzecznika praw obywatelskich w sprawie t...

Ile przypadków tortur lub poniżającego, nieludzkiego traktowania mieliśmy w Polsce w ostatnim roku? Jak to wygląda w porównaniu z wcześniejszymi latami?

Nie mam takich danych i obawiam się, że nikt ich w Polsce nie prowadzi, w szczególności że kodeks karny nie typizuje przestępstwa tortur. Raport Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, w którym poddano analizie prawomocne wyroki skazujące funkcjonariuszy policji, podkreśla ten problem. W wyrokach tych co prawda skazania dotyczyły innych czynów zabronionych, przewidzianych w kodeksie karnym, opisuje się jednak je jako tortury. Mamy też zarzuty stosowania tortur przez funkcjonariuszy Straży Więziennej, przedstawione w raporcie KMPT. Ta sprawa nie zakończyła się i nikomu dotąd, z tego co wiem, prokuratura nie postawiła zarzutów. Sądy mogą się natomiast powoływać na definicję tortur z art. 1 Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania z 1984 r.

Wprowadzenie do naszego porządku prawnego przestępstwa tortur jest ważne, aby móc wymierzać karę adekwatną do popełnionego czynu i prawodawca powinien bezwzględnie do tego doprowadzić. Nie rozwiąże to jednak problemu dopuszczania się przez funkcjonariuszy publicznych takich form traktowania osób pozbawionych wolności, które w świetle prawa są niedozwolone. Dobór odpowiedniej kadry, szkolenia funkcjonariuszy ze standardów międzynarodowych traktowania osób pozbawionych wolności, orzecznictwa ETPC, praw człowieka są bardzo ważne. Podobnie jak stała współpraca organów państwa, odpowiedzialnych za funkcjonowanie poszczególnych typów miejsc izolacji, z instytucjami prewencyjnymi, jak na poziomie krajowym KMPT, a na forum międzynarodowym CPT i Podkomitet Zapobiegania Torturom (SPT).

Czytaj więcej

Prawo karne

Maria Ejchart: to za PiS był klimat na surowe traktowanie więźniów

To za czasów PiS sposób traktowania więźniów bardzo się zaostrzył, pojawił się klimat przyzwoleni...

Jakie jeszcze systemowe zagadnienia wymagają poprawy?

Poprawy wymagają często zagadnienia systemowe, jak warunki bytowe czy zmniejszenie liczby osób w izolacji. Niekiedy zaś drobniejsze elementy dostrzeżone w wizytowanej placówce, jak np. zabudowa kącików sanitarnych w celach wieloosobowych, co jeszcze kilka lat temu było problemem niemal w każdej jednostce penitencjarnej w Polsce, a obecnie już tylko w nielicznych zakładach karnych. Traktowanie osób pozbawionych wolności w sposób humanitarny i z poszanowaniem godności przez funkcjonariuszy publicznych można osiągnąć poprzez stały proces kształtowania kultury pracy i poszerzania wiedzy w obszarze szeroko pojętej prewencji tortur. 

Zasadniczym problemem w wielu państwach jest przeludnienie jednostek penitencjarnych. Nadmierna liczba osób skazanych i tymczasowo aresztowanych to złożone zagadnienie, które wpływa też na możliwości pracy resocjalizacyjnej w toku odbywania kary w kierunku readaptacji społecznej. CPT zaleca 4 mkw. na jednego więźnia, w sytuacji gdy w Polsce nieprzerwanie kodeks karny wykonawczy przewiduje prawo do 3 mkw. powierzchni mieszkalnej na jedną osobę. Komitet zaleca Polsce zmianę w tym obszarze, począwszy od 1997 r.

Newralgicznym zagadnieniem, które musi być każdorazowo poddane ocenie CPT, jest stosowanie środków przymusu bezpośredniego, w tym taserów, które prowadziły już kilkukrotnie do śmierci osoby objętej interwencją policji bądź zatrzymanej w specjalnym pomieszczeniu. Podobnie kwestia przeprowadzania kontroli osobistych czy traktowania grup szczególnie wrażliwych, narażonych na potencjalnie złe traktowanie ze strony innych osadzonych lub funkcjonariuszy. Zaliczamy do nich: młodocianych, dzieci, kobiety, cudzoziemców, osoby starsze, osoby z niepełnosprawnością psychiczną i intelektualną, osoby skazane na kary długoterminowe, w szczególności skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności, osoby LGBTQ.

Czytaj więcej

Prawo karne

Tortury w Polsce? Krajowy Mechanizm Prewencji alarmuje ws. działań policji

Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur wydał oświadczenie, w którym wyraził zaniepokojenie stanem pre...

Gdzie jest granica między po prostu ciężkimi warunkami w więzieniu, które z założenia nie powinno być  przyjemne, a traktowaniem poniżającym czy nieludzkim?

ETPC dokonuje analizy, czy uciążliwości, które są przedmiotem skargi, przekraczają pewien nieunikniony poziom cierpienia związany z pozbawieniem wolności. Jeśli tak jest, ETPC stwierdza nieludzkie albo poniżające traktowanie. Tortury są odrębnym, najpoważniejszym naruszeniem. Poziom cierpienia stanowi podstawową różnicę pomiędzy torturami a nieludzkim traktowaniem, a ponadto w przypadku tortur musi to być działanie w celu np. wydobywania informacji lub zastraszania. Cierpienie może mieć wymiar fizyczny, jak i psychiczny.

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Policjanci użyli paralizatora, mężczyzna zmarł. Zostaną wydaleni ze służby?

Na wniosek prokuratury zatrzymano dwóch policjantów z Inowrocławia, którzy podczas interwencji wo...

Przykłady działań uznanych przez Trybunał za tortury to zgwałcenie, groźba skrzywdzenia rodziny, przetrzymywanie z zawiązanymi oczyma oraz pozorowane egzekucje. Nieludzkie traktowanie musi osiągnąć minimalny poziom dolegliwości oraz powodować rzeczywiste obrażenia fizyczne lub intensywne cierpienie psychiczne. Nie jest konieczne występowanie elementu umyślności lub premedytacji. Użycie nadmiernych środków obezwładniających wobec aresztowanego lub pacjenta leczonego psychiatrycznie może być ocenione jako nieludzkie traktowanie.

Czytaj więcej

Prawo karne

W Polsce wciąż brak prawnej definicji tortur

Kilka przepisów penalizuje znęcanie się nad zatrzymanymi, ale ich stosowanie jest ciągle problema...