Nowe przestępstwa w kodeksie karnym

Ustawa z 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (tekst jedn. DzU poz. 2600 ze zm.) wprowadza nowe przestępstwa do kodeksu karnego. Zmiany wejdą w życie 1 października 2023 r.

Nowe przestępstwo - przyjęcie zlecenie zabójstwa

Ustawa wprowadza nowy typ czynu zabronionego – przyjęcia zlecenia zabójstwa człowieka w zamian za udzieloną lub obiecaną korzyść majątkową lub osobistą (art. 148a § 1 k.k.). Ten typ czynu zabronionego nie będzie miał zastosowania do przyjęcia zlecenia zabójstwa w typie uprzywilejowanym. Takie czyny zagrożone są bowiem niższą sankcją niż przewidziana w projektowanym przepisie, a ponadto np. w przypadku dzieciobójstwa (art. 149 k.k.) lub zabójstwa w afekcie (art. 148 § 4 k.k.) wynika to ze znamion podmiotowych, które wykluczają przyjmowanie zlecenia.

Brak kryminalizacji przyjęcia zlecenia zabójstwa stanowił dotąd lukę prawną, zwłaszcza biorąc pod uwagę społeczną szkodliwość i zagrożenie karne przestępstwa zabójstwa, za które jest najsurowsza karą spośród tych skierowanych przeciwko zdrowiu i życiu.

Kryminalizacja tego zachowania od 1 października 2023 r. stanowi uzupełnienie karalności przygotowania do zabójstwa. Podobna szkodliwość społeczna przyjęcia zlecenia zabójstwa uzasadnia zaś koncepcję analogicznego ustawowego zagrożenia karą tego czynu od 2 do 15 lat pozbawienia wolności.

Czytaj więcej

Prawo karne

Rewolucja w prawie karnym. Przewodnik po zamianach od 1 października

1 października 2023 r. wchodzą w życie duże zmiany w prawie i procedurze karnej. Cel? Jak zapewni...

Przygotowanie do przestępstwa zabójstwa obejmuje działanie należące do kompleksu określonego w art. 16 § 1 k.k., a więc:

- dokonane z zamiarem bezpośrednim,

- mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania.

Przyjęcie zlecenia zabójstwa nie mieści się w prawnych ramach przygotowania do popełnienia zabójstwa, gdyż nie jest to porozumienie w celu popełnienia czynu zabronionego w rozumieniu art. 16 § 1 k.k. (porozumienie nie zakłada bowiem, że zlecający będzie sprawcą bezpośrednim).

Z punktu widzenia tożsamości założeń przyjęcia odpowiedzialności karnej za określone rodzaje zachowań w odniesieniu do czynów skierowanych przeciwko życiu wydaje się zatem nie budzić wątpliwości kryminalizowanie zachowania polegającego na przyjęciu zlecenia zabójstwa. Należy również podkreślić, że szkodliwość społeczna tego czynu nie opiera się na podjęciu decyzji woli o zabójstwie, lecz na pewnym porozumieniu z inną osobą w tym zakresie.

Prawo karne przewiduje już możliwość wprowadzenia karalności pewnego rodzaju porozumienia (w celu popełnienia przestępstwa), gdyż art. 16 k.k. wskazuje je jako czynność przygotowawczą, ale w przypadku przyjęcia zlecenia na zabójstwo nie są zrealizowane znamiona przygotowania, gdyż zlecający nie ma zamiaru dokonać zabójstwa w formie sprawstwa bezpośredniego (współsprawstwa). Nie jest to więc wejście w porozumienie w celu popełnienia przestępstwa.

Pełna prawnokarna ochrona życia

Skoro ustawa przewiduje wprowadzenie karalności wejścia w porozumienie w celu popełnienia przestępstwa (karalność przygotowania), to analogicznie należy wprowadzić karalność przyjęcia zlecenia na zabójstwo. Przepis art. 148a § 1 k.k. dopełnia więc art. 148 § 5 k.k. pod względem zapewnienia pełnej prawnokarnej ochrony życia na przedpolu umyślnego naruszenia tego dobra.

Należy również zauważyć, że wprowadzenia kryminalizacji przyjęcia zlecenia zabójstwa nie można utożsamiać z karalnością za zamiar zabójstwa. Przyjęcie zlecenia zabójstwa stanowi zmianę w świecie zewnętrznym, sterowaną wolą człowieka, a więc spełnia przyjmowaną w prawie karnym definicję czynu. Owa zmiana polega na tym, że przyjmujący zlecenie informuje o tym zlecającego, manifestując gotowość jego dokonania, co stanowi warunek konieczny realizacji znamion tego przestępstwa.

Czytaj więcej

Prawo karne

PiS zaostrza przepisy - dożywocie i kary dla 14-latków. Kontrowersji jest więcej

Wchodzi w życie zmiana prawa karnego. Od 1 października rosną kary za jazdę po pijanemu, recydywę...

Uchylanie się od wykonania orzeczenia

Aksjologia chronionych wartości zostanie również uzupełniona od 1 października 2023 r. o uchylanie się od wykonania orzeczonego przez sąd na rzecz pokrzywdzonego lub jego osoby najbliższej, za przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, środka kompensacyjnego w postaci obowiązku naprawienia szkody, obowiązku zadośćuczynienia za doznaną przez inną osobę krzywdę lub nawiązki (art. 244c k.k.). Jest to środek reakcji karnej na czyn przestępny, którego celem jest zabezpieczenie majątkowych interesów pokrzywdzonego w związku z popełnionym na jego szkodę przestępstwem.

Do 30 września 2023 r. ustawodawca kryminalizuje niewykonanie przez skazanego innych rozstrzygnięć odnoszących się do jego relacji z osobą pokrzywdzonego, takich jak:

- okresowe opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,

- zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonym,

- zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego.

Jednocześnie niewykonanie tych środków karnych może być ocenione na płaszczyźnie prawnokarnych konsekwencji popełnienia czynu zabronionego, w związku z którym zostały orzeczone (np. zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności – art. 75 § 2 k.k.).

Analogiczna sytuacja występuje w odniesieniu do środka kompensacyjnego, który w tożsamym, a nawet większym stopniu (pro futuro), oddziałuje na sytuację faktyczną i prawną pokrzywdzonego w aspekcie realizacji przez oskarżonego swoich obowiązków, nałożonych prawomocnym wyrokiem. Nie ma zatem powodu, aby niewykonywanie środka kompensacyjnego podlegało słabszej ochronie prawnokarnej, niż ma to miejsce w odniesieniu do środków karnych orzeczonych w stosunku do sprawcy, a których treścią jest obowiązek określonego zachowania w stosunku do pokrzywdzonego. Czyn taki będzie zagrożony karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat.

Zagrożenie to jest identyczne jak w wypadku przestępstwa z art. 244 k.k. polegającego na niewykonaniu środków karnych m.in. związanych z obowiązkiem podjęcia przez oskarżonego określonego zachowania na rzecz pokrzywdzonego przestępstwem. Zarówno bowiem ratio legis tego unormowania, jak i abstrakcyjna szkodliwość społeczna projektowanego przestępstwa, są tożsame. Przestępstwo z art. 244c § 1 k.k. będzie ścigane na wniosek pokrzywdzonego.

Propagowanie nazizmu i komunizmu

Ustawa przewiduje zmianę w art. 256 § 1 k.k. polegającą na wskazaniu expressis verbis znamienia polegającego na publicznym propagowaniu ustroju nazistowskiego lub komunistycznego. Choć ustroje te należy uznać za totalitarne – a więc stanowiące desygnaty obecnego znamienia „inny ustrój totalitarny” – konieczne jest ich wyszczególnienie mające na celu ustawowe potwierdzenie i podkreślenie, że stanowią ustroje totalitarne, których publiczne propagowanie będzie karalne, nawet jeżeli propagujący nie odwołuje się do historycznych ich emanacji (np. stalinizm, bolszewizm), lecz publicznie propaguje np. ustrój komunistyczny opisywany w książkach Marksa.

Ustawa potwierdza społeczną szkodliwość publicznego propagowania takich ustrojów, jak również wskazuje, że ustawodawca uznaje publiczne propagowanie ustroju komunistycznego za równie niebezpieczne co propagowanie ustroju faszystowskiego i nazistowskiego – dla prawidłowego, zgodnego z zasadami demokratycznymi funkcjonowania państwa, pokoju społecznego oraz kształtowania prawidłowej świadomości społecznej i historycznej. Istotne stało się więc wprowadzenie art. 256 § 1a k.k., który kryminalizuje publiczne propagowanie ideologii nazistowskiej, komunistycznej, faszystowskiej lub ideologii nawołującej do użycia przemocy w celu wpływania na życie polityczne lub społeczne.

Nie ulega wątpliwości, że totalitaryzm ma dwa elementy konstytutywne – ustrój państwa i legitymizującą go ideologię. W tym kontekście w stanie prawnym obowiązującym do 30 września 2023 r. występuje luka, gdyż karalne jest wyłącznie publiczne propagowanie jednego z elementów totalitaryzmu (ustroju), podczas gdy nie zostało stypizowane jako przestępstwo publiczne propagowanie ideologii totalitarnej.

Przemyt migrantów w pełni ścigany

Zmiana w art. 264 k.k. wynika z konieczności pełnego i poprawnego wdrożenia do polskiego porządku prawnego protokołu przeciwko przemytowi migrantów drogą lądową, morską i powietrzną uzupełniającego konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej (zwaną dalej konwencją z Palermo). Polska ratyfikowała konwencję 12 listopada 2001 r., a wyżej wymieniony protokół – 26 września 2003 r.

W ustawie przewidziano nowelizację brzmienia art. 264 k.k. przez dodanie do niego § 4. Zgodnie z brzmieniem przed zmianą kryminalizacji podlega wyłącznie czyn polegający na organizowaniu innym osobom przekraczania wbrew przepisom granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Dodanie § 4 spowoduje rozszerzenie zakresu kryminalizacji na zachowania polegające na organizowaniu innym osobom przekraczania wbrew przepisom również granic innych państw, pod warunkiem że zobowiązanie do ścigania takiego czynu wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej. Nowelizowany przepis odwołuje się generalnie do umów międzynarodowych, aby uniknąć w przyszłości konieczności jego zmiany w sytuacji związania się Polski kolejną umową przewidującą podobne rozwiązanie.

Ta zmiana wynika z konieczności poprawnej implementacji art. 6 ust. 1 protokołu przeciwko przemytowi migrantów drogą lądową, morską i powietrzną. Zgodnie z nim przemyt migrantów jest czynem, co do którego każde państwo strona zobowiązane jest podjąć takie ustawodawcze i inne działania, jakie mogą okazać się konieczne dla uznania go za przestępstwo, o ile popełniane jest świadomie oraz w celu uzyskania, bezpośrednio lub pośrednio, korzyści finansowej lub innej korzyści materialnej.

Z kolei art. 3 lit. a protokołu definiuje przemyt migrantów jako organizowanie, w celu uzyskania, bezpośrednio lub pośrednio, korzyści finansowej lub innej korzyści o charakterze materialnym, nielegalnego wjazdu osoby na terytorium państwa strony, którego taka osoba nie jest obywatelem lub w którym nie posiada stałego miejsca zamieszkania.

Należy wskazać, że brzmienie art. 264 k.k. w wersji obowiązującej do końca września 2023 r. jest niezgodne z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski. Brak możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na podstawie kodeksu karnego sprawców przestępstwa organizowania przemytu migrantów przez granicę inną niż granica Polski oznacza nieprawidłową implementację przez Polskę protokołu z Palermo. Po analizie angielskiego oraz francuskiego tekstu oryginalnego konwencji oraz protokołu nie budzi wątpliwości wobec językowej interpretacji tekstu, że implementacja protokołu powinna objąć także kryminalizację organizowania przekraczania granicy innej niż granica RP. Takie działanie jest zgodne także z celem konwencji, która nastawiona jest na transgraniczne zwalczanie przestępczości przemytu ludzi.

Kradzież zuchwała w innym miejscu

Ustawa dokonuje zmiany umiejscowienia przepisu typizującego kradzież szczególnie zuchwałą, który zostaje przeniesiony do nowej jednostki redakcyjnej w art. 278 k.k. (§ 3a). Wynikiem tej zmiany będzie możliwość stosowania instytucji czynnego żalu z art. 295 k.k. do takiej kradzieży, a obecnie jest to możliwe wyłącznie w przypadku kradzieży szczególnie zuchwałej mienia znacznej wartości z art. 294 § 1 k.k.

Wpływ wymuszenia rozbójniczego na działalność

Ustawa rozszerza znamiona skutku przestępstwa wymuszenia rozbójniczego o doprowadzenie do ograniczenia działalności gospodarczej. Następuje więc wzmożenie prawnokarnej ochrony przedsiębiorców.