Stypendium socjalne: kto może je uzyskać i na jakich warunkach

Warto pamiętać, że prawo o szkolnictwie wyższym wyraźnie wskazuje, że do dochodu nie wlicza się

- stypendiów przyznanych w ramach funduszy strukturalnych UE,

- niepodlegających zwrotowi środków pochodzących z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA),

- umów międzynarodowych lub programów wykonawczych, sporządzanych do tych umów albo międzynarodowych programów stypendialnych.

Wniosek i duża liczba zaświadczeń

Składając wniosek o stypendium socjalne, trzeba się liczyć z koniecznością zgromadzenia wielu zaświadczeń. Jest to istotne zwłaszcza dla studentów, którzy studiują z dala od domu rodzinnego. Wiele z nich muszą pobrać z urzędów właściwych dla miejsca zamieszkania. Najczęściej trzeba zdobyć:

- zaświadczenia z urzędu skarbowego o dochodach członków rodziny – zwykle wydawane są od ręki lub na drugi dzień, każdy musi odebrać je osobiście lub upoważnić inną osobę,

- zaświadczenie z ZUS lub KRUS lub zakładu emerytalno-rentowego MSWiA lub wojskowego biura emerytalnego lub biura emerytalnego służby więziennej o wysokości składek na ubezpieczenie zdrowotne członków rodziny studenta,

- zaświadczenie z właściwego urzędu gminy o wielkości gospodarstwa rolnego wyrażonej w hektarach przeliczeniowych ogólnej powierzchni w 2011 r.

- przelewy/przekazy pieniężne potwierdzające fakt płacenia alimentów przez członka rodziny studenta na rzecz innej osoby spoza rodziny studenta,

- zaświadczenie z urzędu pracy potwierdzające fakt pozostawania bez pracy z prawem lub bez prawa do zasiłku/stypendium; opinię jednostki w systemie pomocy społecznej odpowiedzialnej za ustalenie sytuacji dochodowej i majątkowej osób i rodzin, w uzasadnionym przypadku i o ile wydziałowa komisja stypendialna poweźmie wątpliwość co do stanu sytuacji materialnej rodziny

studenta,

- zaświadczenie o uczęszczaniu do szkoły lub uczelni rodzeństwa, a w przypadku dzieci młodszych – odpisu aktu urodzenia,

- wyrok sądu o rozwodzie między rodzicami studenta lub studentem i jego

współmałżonkiem,

- wyrok sądu o wysokości przyznanych alimentów dla danej osoby z rodziny

studenta,

- zaświadczenie od komornika o bezskuteczności wyegzekwowania alimentów w 2011 r.,

- zaświadczenie o wysokości świadczenia alimentacyjnego w 2011 roku

dla osoby z rodziny studenta,

- akt zgonu osoby z rodziny studenta,

- akt małżeństwa studenta.

Jeżeli student nie zdąży zdobyć wszystkich dokumentów, to może złożyć wniosek bez nich. Zostanie jednak zobowiązany do ich uzupełnienia w terminie siedmiu dni od daty otrzymania wezwania.

Dokumenty, które trzeba zebrać

Sposób dokumentowania dochodu określa uczelniany regulamin przyznawania pomocy materialnej. Większość szkół wymaga dostarczenia zaświadczenia z urzędu skarbowego lub innych dokumentów potwierdzających dochody, w tym:

- zaświadczenia z urzędu skarbowego o wysokości dochodów członków rodziny studenta uzyskanych w poprzednim roku, tzn. w 2011;

- oświadczenia o dochodach uzyskanych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej na zasadach ryczałtu lub karty podatkowej w roku 2011;

- oświadczenia członków rodziny studenta o dochodach nieopodatkowanych w roku 2011;

- zaświadczenie o wielkości gospodarstwa wiejskiego w hektarach przeliczeniowych w roku 2011;

- kopię wyroku sądu potwierdzającą rozwód i wysokość ustanowionych tym (lub innym) wyrokiem alimentów lub decyzję Funduszu Alimentacyjnego;

- przelewy/przekazy pieniężne potwierdzające płacenie alimentów przez członka rodziny studenta na rzecz innej osoby spoza rodziny studenta.

Dodatkowych wyjaśnień wymaga sprawa zaświadczenia o wielkości gospodarstwa rolnego. Tylko obszar powyżej 1 ha jest uznawany za gospodarstwo rolne. Dochód w przypadku prowadzenia gospodarstwa rolnego ustala się bowiem na podstawie powierzchni użytków rolnych i wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego ogłaszanego przez prezesa GUS.

Aby obliczyć dochód danej osoby z gospodarstwa rolnego na potrzeby wniosku o stypendium, należy pomnożyć ilość hektarów przeliczeniowych z gospodarstwa, które należały do tej osoby w 2011 r., przez kwotę ogłoszonego dochodu. Uzyskany wynik będzie dochodem. Na zaświadczeniu z gminy nie musi być wskazany dochód, tylko liczba hektarów.

Należy pamiętać, że prawo o szkolnictwie wyższym w art. 179 wskazuje, że miesięczną wysokość dochodu na osobę w rodzinie studenta uprawniającego do ubiegania się o stypendium socjalne ustala się na zasadach określonych w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.

Pieniądze tylko z jednego kierunku

Student studiujący równocześnie na kilku kierunkach studiów może otrzymywać stypendium socjalne, stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych, zapomogę, stypendium rektora dla najlepszych studentów tylko na jednym, wskazanym przez siebie kierunku.

Studenci muszą złożyć oświadczenie o niepobieraniu świadczeń pomocy materialnej na więcej niż jednym kierunku. Jednakże osoby studiujące na dwóch kierunkach mogą zdecydować, że stypendium socjalne pobierają na jednym, a od rektora – na drugim.

Brak złożenia oświadczenia skutkuje niewypłaceniem stypendium. Prawo o szkolnictwie wyższym stanowi, że suma kwot otrzymywanych przez studenta z tytułu przyznania mu stypendium socjalnego i stypendium rektora dla najlepszych studentów nie może być wyższa niż 90 proc. najniższego wynagrodzenia asystenta, tzn. niż 1696,50 zł.

Najniższe wynagrodzenie asystenta wynosi obecnie 1885 zł, a od pierwszego stycznia 2013 r. będzie to 2055 zł.

Co to jest dochód utracony

Większość uczelni wymaga udokumentowania dochodu za poprzedni rok. Tymczasem może okazać się, że choć w 2011 r. sytuacja finansowa rodziny studenta była bardzo dobra, to w roku 2012 znacznie się pogorszyła. W takiej sytuacji należy wykazać tzw. dochód utracony. Jego definicję zawiera art. 3 pkt 23 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Zgodnie z nim dochód utracony może być wynikiem:

- uzyskania prawa do urlopu wychowawczego (osoba decyduje się na urlop wychowawczy i traci otrzymywany w 2011 r. dochód),

- utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych lub stypendium dla bezrobotnych,

- utraty zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, z wyłączeniem pracy wykonywanej na podstawie umowy o dzieło, utraty zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, a także emerytury, renty, renty rodzinnej lub renty socjalnej, z wyjątkiem rent przyznawanych rolnikom w związku z przekazaniem lub dzierżawą gospodarstwa rolnego,

- wyrejestrowania pozarolniczej działalności gospodarczej,

- utraty zasiłku macierzyńskiego, chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego przysługującego po utracie pracy.

W takiej sytuacji uczelnia zwykle prosi o wypełnienie dodatkowego wniosku oraz o przedstawienie zaświadczenia z powiatowego urzędu pracy potwierdzającego fakt pozostawania bez pracy z prawem lub bez prawa do zasiłku/stypendium, zaświadczenia z zakładu pracy potwierdzającego rozwiązanie umowy o pracę itp.

Należy też pamiętać, że w uzasadnionych przypadkach organ przyznający stypendium socjalne może zażądać doręczenia opinii jednostki odpowiedzialnej za ustalenie sytuacji dochodowej i majątkowej osób i rodzin (np. ośrodka pomocy społecznej) i uwzględnić ją w postępowaniu.

Pieniądze od rektora

Najlepsi studenci, którzy zaliczyli pierwszy rok studiów, mogą się starać o stypendium rektora. Aby je otrzymać, trzeba wykazać się wysoką średnią lub osiągnięciami naukowymi, artystycznymi lub sportowymi.

Może je otrzymywać jednak nie więcej niż 10 proc. liczby studentów każdego kierunku studiów prowadzonego na danej uczelni. Ponadto fundusze przeznaczone na to stypendium nie mogą stanowić więcej niż 40 proc. środków przeznaczonych łącznie na stypendia rektora dla najlepszych studentów, stypendia socjalne oraz zapomogi.

Aby uzyskać stypendium rektora, trzeba złożyć wniosek. Szczegółowe zasady jego przyznawania określa uczelniany regulamin pomocy materialnej. To w nim należy sprawdzić, do kiedy należy złożyć wniosek i co może zwiększyć szansę jego otrzymania. Część uczelni np. oddzielnie punktuje uzyskaną średnią ocen, a oddzielnie pozostałe osiągnięcia.

W regulaminie należy też sprawdzić, z jakiego okresu sukcesy rektor bierze pod uwagę. W większości uczelni liczą się tylko te osiągnięte w minionym roku akademickim.

Jak i gdzie składać wniosek

Zarówno stypendium socjalne, jak i rektora przyznawane jest na wniosek studenta. Należy go złożyć do organu wskazanego w regulaminie przyznawania świadczeń stypendialnych. Zwykle jest nim komisja stypendialna utworzona przy katedrze, wydziale czy instytucie, ale może być też dziekan, a w przypadku stypendium rektora – sekretariat wydziału.

Wniosek powinien zawierać wymagane załączniki, np. zaświadczenia o dochodach czy dokumenty potwierdzające osiągnięcia naukowe. Uczelnia jednak jest zobowiązana przyjąć wniosek, nawet jeśli nie zawiera wszystkich wymaganych załączników. W przypadku wniosku niepełnego uczelnia wzywa studenta do jego uzupełnienia. Wynika to z kodeksu postępowania administracyjnego.

Jeśli uczelnia odrzuci niekompletny wniosek i nie poprosi o jego uzupełnienie, wnioskodawca może poskarżyć się do właściwego sądu administracyjnego na bezczynność uczelni. Dlatego wniosek warto składać za potwierdzeniem odbioru. Potwierdzenie powinno zawierać datę i czytelny podpis osoby przyjmującej lub pieczątkę. Jest to o tyle ważne, że studenci coraz częściej kwestionują decyzje komisji, a sprawy trafiają do sądów. Wówczas zaś ważny jest każdy dowód.

Ponadto ustalone w uczelnianych regulaminach przyznawania pomocy materialnej terminy składania wniosków mają jedynie charakter porządkowy (instrukcyjny). Są one uzasadnione względami organizacyjnymi. Student może jednak złożyć wniosek po terminie i uczelnia nie może odmówić przyznania mu stypendium z tego powodu, jeżeli spełnił pozostałe kryteria uprawniające go do jego otrzymania.

Decyzję można zaskarżyć

Większość studentów o tym, że otrzymali stypendium, dowiaduje się w sposób zwyczajowo przyjęty, np. poprzez wywieszenie listy z numerem albumu i informacją: przyznane lub nieprzyznane.

Tymczasem uczelnia musi wydać decyzję administracyjną do decyzji podjętych przez organ uczelni w indywidualnych sprawach studenckich (a taką jest przyznanie stypendium), stosuje się bowiem kodeks postępowania administracyjnego. Stypendium socjalne przyznaje przecież kierownik podstawowej jednostki organizacyjnej, czyli zwykle dziekan.

Zgodnie z interpretacją ministerstwa akt indywidualny, jakim jest decyzja o przyznaniu stypendium, powinien zapaść w trybie i formie zapewniającej studentowi gwarancje procesowe przewidziane w kodeksie. Taką decyzję można zaskarżyć w terminie 14 dni od jej otrzymania do II instancji, czyli rektora (jeśli nie ma komisji stypendialnej) lub odwoławczej komisji stypendialnej, a następnie do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Z tym że w przypadku decyzji rektora w sprawie stypendium dla najlepszych studentów przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Dlatego studenci mają pełne prawo wnioskować o pisemną i uzasadnioną decyzję w sprawie stypendium, także rektora.

Pomoc dla studiujących z dala od domu rodzinnego

Student studiów stacjonarnych może otrzymać stypendium socjalne w zwiększonej wysokości z tytułu zamieszkania w domu studenckim lub w obiekcie innym niż dom studencki, jeżeli codzienny dojazd z miejsca stałego zamieszkania do uczelni uniemożliwiałby lub w znacznym stopniu utrudniał studiowanie.

O stypendium mieszkaniowe mogą ubiegać się tylko studenci studiów stacjonarnych, pod warunkiem że:

- są w trudnej sytuacji materialnej

- mieszkają w domu studenckim lub w innym miejscu, np. na stancji, u rodziny

- codzienny dojazd z domu uniemożliwiałby im lub znacznie utrudniał studiowanie.

Niektóre uczelnie wymagają od studentów, którzy nie otrzymali miejsca w akademiku, udokumentowania zamieszkania poza domem rodzinnym, np. poprzez dołączenie do wniosku zaświadczenia o zameldowaniu lub umowy najmu. Tymczasem warunek zamieszkiwania w obiekcie innym niż dom studencki spełnia także student, który nieodpłatnie zamieszkuje np. przy rodzinie, u znajomych, czyli bez żadnego tytułu prawnego.

Według Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w takim przypadku wystarczy złożyć pisemne oświadczenie. Uczelnia nie powinna również żądać zaświadczenia właściwego organu o zameldowaniu, jeżeli student zamieszkuje bez zameldowania czy umowy najmu.

W losowych przypadkach – zapomoga

Student, który znalazł się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej spowodowanej zdarzeniem losowym, np. ciężką chorobą jego lub członka rodziny, w tym śmiercią, pożarem, powodzią, huraganem, urodzeniem dziecka, wypadkiem, może ubiegać się o zapomogę.

Zdarzają się uczelnie, które za zdarzenie losowe uznają pogorszenie się wzroku, i w takim przypadku również przyznają zapomogę. Szczegółowe kryteria przyznawania takiej pomocy powinien zawierać uczelniany regulamin pomocy materialnej. Student może otrzymać zapomogę tylko dwa razy w roku akademickim. Aby otrzymać zapomogę, nie trzeba spełniać kryterium dochodowego.

Do wniosku o zapomogę należy dołączyć dokumenty potwierdzające okoliczności, które przyczyniły się do pogorszenia sytuacji życiowej.

Pieniądze dla niepełnosprawnych

Przysługuje stypendium z tytułu niepełnosprawności. Musi być ona potwierdzona orzeczeniem właściwego organu (np. wydanym przez ZUS lub powiatowy, miejski lub wojewódzki zespół ds. orzekania o niepełnosprawności czy stopniu niepełnosprawności).

Świadczenie jest przyznawane na wniosek studenta, zwykle na okres ważności orzeczenia. Stypendium to można pobierać tylko na jednym kierunku studiów.

Nie przysługuje ono również na drugim i kolejnym kierunku studiów po ukończeniu już jednego, chyba, że są to studia II stopnia rozpoczęte w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra. Stypendium przysługuje jednakże nie dłużej niż przez okres trzech lat.

Tomasz Lewiński dyrektor Programu Watchdog.edu.pl

Komentuje Tomasz Lewiński dyrektor Programu Watchdog.edu.pl

Początek roku akademickiego to czas składania wniosków o stypendia. Zanim zacznie się zbierać dokumenty potrzebne do ich uzyskania, należy poznać uczelniane przepisy regulujące przyznawanie tych świadczeń.

Trzeba przyjrzeć im się bardzo uważnie, gdyż czasami są one zbyt ostre i wychodzą poza ustawową delegację – np. określają takie warunki jak niezaleganie z opłatami za studiowanie lub akademik, automatyczne przekazanie środków ze stypendium na poczet czesnego (choć student może na to wyrazić zgodę po otrzymaniu świadczenia). Wszystkie świadczenia muszą być też przyznawane w formie pieniężnej, a nie ekwiwalentu w postaci zwolnienia z opłat lub bonów na korzystanie ze stołówki studenckiej.

Pogorszenie sytuacji materialnej rodziny studenta w trakcie roku akademickiego uprawnia do ubiegania się o przyznanie stypendium socjalnego, nawet jeśli minęły instrukcyjne terminy składania wniosków o przyznanie tego świadczenia. Studenci, którzy pierwszy raz przekraczają progi uczelni, nie mogą ubiegać się o stypendium rektorskie. Za to ci, którzy będą to robić po raz pierwszy, muszą liczyć się z dużymi zmianami w procedurze jego przyznania. Już po raz drugi stypendium, które jest nagrodą za osiągane wyniki, nie będzie przyznawane na wniosek studenta.

Od każdej decyzji – nawet pozytywnej – przysługuje odwołanie, a w razie potrzeby możliwa jest skarga do sądu administracyjnego. Wszystkie wątpliwości można i należy sprawdzać. Pomoc można uzyskać u rzecznika praw studenta lub ekspertów z Programu Watchdog.edu.pl.