Jaka rekompensata dla radnego w podróży służbowej

Uprawnienia radnego do diet i zwrotu kosztów podróży służbowej wynikają z art. 25 ust. 4–10 ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.). Przyjmuje się, że użyty przez ustawodawcę wyraz: dieta należy rozumieć jako zwrot kosztów związanych z pełnieniem funkcji. Natomiast koszty podróży służbowej to koszty związane z wyjazdem podjętym w celu realizacji zadań wynikających z pełnionej funkcji (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 7 listopada 2013 r., sygn. II SA/Op 316/13). Diety i zwrot kosztów podróży służbowych należą się radnym z mocy ustawy. Zasady przyznawania im tych świadczeń ustala uchwałą rada gminy.

Maksymalna wysokość diety

W art. 24 ust. 6 u.s.g. przewidziano, że wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie półtorakrotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Obecnie trwają jeszcze prace nad ustawą budżetową na 2016 r. (por. http://www.sejm.gov.pl, druk nr 146). Przewidziana w niej kwota bazowa dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe nie ulega zwiększeniu i wynosi tak jak dotychczas 1766,46 zł, w związku z czym półtorakrotność tej kwoty to 2649,69 zł.

Dalsze ograniczenia w tym zakresie wynikają z rozporządzenia Rady Ministrów z 26 lipca 2000 r. w sprawie maksymalnej wysokości diet przysługujących radnemu gminy (dalej: rozporządzenie o dietach). Ustalono w nim maksymalną wysokość diet należnych radnemu w ciągu miesiąca, z uwzględnieniem liczby mieszkańców gminy. Wskazana wyżej kwota 2649,69 zł stanowi maksymalną wysokość diet tylko w gminach o największej liczbie mieszkańców.

Ustalając dietę w formie miesięcznego ryczałtu, rada powinna określić zasady potrącania diet z tytułu nieobecności radnego na sesjach rady i na posiedzeniach komisji rady

Zgodnie z rozporządzeniem o dietach, radnemu przysługują w ciągu miesiąca diety w wysokości do:

- 100 proc. maksymalnej wysokości diety (czyli 2649,69 zł) – w gminach powyżej 100 tys. mieszkańców,

- 75 proc. maksymalnej wysokości diety (czyli 1987,27 zł) – w gminach od 15 tys. do 100 tys. mieszkańców albo

- 50 proc. maksymalnej wysokości diety (czyli 1324,85 zł) – w gminach poniżej 15 tys. mieszkańców.

Pełnione funkcje

Rada gminy przy ustalaniu wysokości diet musi brać pod uwagę funkcje pełnione przez radnego (art. 25 ust. 8 u.s.g.). Wysokość diety, uwzględniająca wszystkie funkcje pełnione przez radnego, nie może przekraczać obowiązującego limitu (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 18 czerwca 2001 r., sygn. II SA 273/01). Wszystkie osoby pełniące taką samą funkcję powinny otrzymywać dietę w tej samej wysokości (rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Zachodniopomorskiego z 20 kwietnia 2012 r., znak NK.4.4131.145. 2012.SA, DzUrz woj. zach. z 2012 r. poz. 1259).

Zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w uchwale Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z 2 sierpnia 1999 r. (znak XXXIII/ 227/99, OwSS 1999/4/ 132), podejmując decyzję w tej sprawie, rada powinna posługiwać się określeniami ustawowymi, czyli użyć pojęcia: dieta. Nie wyklucza to możliwości ustalenia przez radę diety w formie miesięcznego ryczałtu. Należy jednak pamiętać, że przysługująca radnym dieta stanowi rekompensatę utraconego wynagrodzenia. Brak zasad ustalenia wysokości diet powoduje, że określony ryczałt miesięczny traci charakter rekompensacyjny, a przyjmuje charakter stałego, miesięcznego wynagrodzenia, co jest sprzeczne z wymaganiami zawartymi w u.s.g.

Ustalając dietę w formie miesięcznego ryczałtu, rada powinna zatem określić zasady potrącania diet z tytułu nieobecności radnego na sesjach rady i na posiedzeniach komisji rady. Również w wyroku WSA w Opolu z 21 lipca 2015 r. (sygn. II SA/Op 177/15, NZS 2015/5/1) podkreślono, że skoro dieta sprowadza się do wyrównania wydatków i strat spowodowanych pełnieniem danej funkcji, to osoba pełniąca tę funkcję (np. przewodniczący rady gminy) zachowuje prawo do zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w związku ze sprawowaniem funkcji, a nie z tytułu samego faktu bycia taką osobą. Zakresem uchwały rady gminy powinna więc być objęta m.in. sytuacja, gdy dana osoba, przez dłuższy czas nie wykonuje obowiązków wynikających z pełnionej funkcji, a tym samym nie ponosi żadnych kosztów związanych z jej wykonywaniem.

Zwraca się uwagę, że w przepisach nie przewidziano dla rady gminy upoważnienia do przyznania radnym dodatkowych wynagrodzeń w formie nagród pieniężnych (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody podlaskiego z 10 czerwca 1994 r., znak ON.I-1- 0904/ 32/94). Niedopuszczalne jest także ustalanie diety dla radnych np. za udział w szkoleniach, gdyż nie jest to ich ustawowym obowiązkiem (por. wskazana wyżej uchwała Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z 2 sierpnia 1999 r., znak XXXIII/227/99). W rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody warmińsko-mazurskiego z 24 listopada 2010 r. (znak PN.0911-245/10, NZS 2011/1/10) podkreślono, że diety przysługują radnym i to oni indywidualnie mają prawo domagać się ich wypłaty. Rada gminy jako organ gminy nie może podejmować żadnych czynności w tym zakresie, a tym bardziej podejmować uchwały zobowiązującej wójta do wypłacenia diet.

Przykład:

W uchwale nr VIII.90.2015 Rady Miejskiej w Brwinowie z 20 kwietnia 2015 r. w sprawie ustalenia wysokości oraz zasad wypłacania diet przysługujących radnym (DzUrz woj. mazow. z 2015 r. poz. 5347) przewidziano m.in., że podstawę do ustalenia wysokości diet przysługujących radnym (zwanej dalej podstawą) łącznie w ciągu miesiąca stanowi 75 proc. półtorakrotności kwoty bazowej określanej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe.

Diety w wysokości stałej są wypłacane w każdym miesiącu i wynoszą:

a) dla przewodniczącego rady – 80 proc. podstawy,

b) dla wiceprzewodniczącego rady – 50 proc. podstawy,

c) dla przewodniczącego komisji rady – 40 proc. podstawy,

d) dla wiceprzewodniczącego komisji rady – 35 proc. podstawy,

e) dla radnego niepełniącego funkcji – 30 proc. podstawy.

W przypadku łączenia funkcji, o których mowa w pkt b, c, d, dieta w wysokości stałej równa się diecie stałej dla wyższej funkcji, powiększonej o 10 proc.

Diety ulegają podwyższeniu z tytułu każdorazowego uczestnictwa radnych w sesji rady lub w posiedzeniu komisji rady. Podwyższenie diet w wysokości stałej następuje w wyniku punktowej oceny pracy radnego, z uwzględnieniem następujących zasad:

a) z tytułu uczestnictwa w sesji rady lub posiedzeniu komisji rewizyjnej – 2 punkty,

b) z tytułu uczestnictwa w posiedzeniach pozostałych komisji rady – 1 punkt, z tym że łączna liczba punktów mających wpływ na podwyższenie diet radnych w miesiącu nie może przekroczyć:

– 3 punktów w przypadku radnego należącego do nie więcej niż dwóch komisji,

– 4 punktów w przypadku radnego należącego do nie więcej niż dwóch komisji – w tym komisji rewizyjnej lub radnego należącego do więcej niż dwóch komisji.

Jeden punkt odpowiada 10 proc. podstawy. Maksymalna wysokość miesięcznej diety nie może przekroczyć 100 proc. podstawy.

Dieta ulega obniżeniu za nieusprawiedliwione nieobecności radnego na sesji rady lub posiedzeniu komisji, której radny jest członkiem. Dietę obniża się o 100 zł za drugą nieobecność radnego w kwartale na sesji lub posiedzeniu komisji oraz o 50 zł za każdą następną nieobecność radnego na sesji lub posiedzeniu komisji w tym samym kwartale. Obniżenie diety rozliczane jest kwartalnie w miesiącu następującym po zakończeniu kwartału.

Należności z tytułu podróży

Sposób ustalania należności z tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych radnych gminy określa rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 31 lipca 2000 r. (dalej: rozporządzenie o podróżach). Rady gmin mogą podejmować rozstrzygnięcia w zakresie ustalenia zasad zwrotu kosztów podróży radnym tylko w takim zakresie, w jakim nie pozostaje to w sprzeczności z treścią tego rozporządzenia (por. wyrok WSA w Krakowie z 12 kwietnia 2007 r., sygn. III SA/Kr 995/ 06, NZS 2007/3/46).

Zgodnie z rozporządzeniem o podróżach, wyjazdem służbowym jest wykonywanie przez radnego zadania mającego bezpośredni związek z wykonywaniem mandatu, określonego przez przewodniczącego rady gminy, poza miejscowością, w której znajduje się siedziba rady. Termin i miejsce wykonywania zadania oraz miejscowość rozpoczęcia i zakończenia podróży służbowej określa przewodniczący rady gminy w poleceniu wyjazdu służbowego. Czynności te w stosunku do przewodniczącego wykonuje wiceprzewodniczący wskazany przez radę.

Z tytułu podróży służbowej przysługują diety, a także zwrot kosztów: przejazdów z miejscowości określonej przez przewodniczącego rady gminy w poleceniu wyjazdu do miejsca stanowiącego cel podróży i z powrotem, noclegów, dojazdów środkami komunikacji miejscowej oraz innych udokumentowanych wydatków.

Dieta, stanowiąca ekwiwalent na pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia, wynosi 1 proc. nieprzekraczalnej wysokości diety z tytułu wykonywania mandatu, o której mowa w art. 25 ust. 6 u.s.g., czyli 26,50 zł.

Jeżeli podróż służbowa trwa nie dłużej niż dobę i wynosi: