Majewski i Reszka o tym jak tajne służby tropiły informatora

Za chwilę na ławie oskarżonych usiądzie Piotr Kownacki, który rzekomo ujawnił nam poufny dokument służb specjalnych. Żeby dopaść domniemanego informatora, ABW sprawdzała nasze połączenia telefoniczne, rekonstruowała nasze ruchy po mieście, używała „metod operacyjnych”, o których funkcjonariusze nie chcieli mówić nawet prokuratorom, zasłaniając się tajemnicą. Prokuratura także nie pozostała bierna. Przesłuchano setki świadków: premiera, ministrów, szefów kancelarii, marszałków parlamentu. Sięgnięto nawet po billingi prezydenta Lecha Kaczyńskiego i jego małżonki Marii.

Przyglądając się działaniom tajnej policji i śledczych w tej sprawie, często zadawaliśmy sobie pytanie: czy to jeszcze Polska, czy już Białoruś?

[b]1.[/b]

Ta historia zaczęła się dla nas w listopadzie 2008 roku. Prezydent Lech Kaczyński pojechał wówczas z kurtuazyjną wizytą do Tbilisi. Już na miejscu dał się namówić gruzińskiemu liderowi Micheilowi Saakaszwilemu, by razem wyjechać poza stolicę i odwiedzić obozy uchodźców, którzy stracili domy w czasie sierpniowej wojny z Rosją.

[wyimek]Sprawdzanie billingów dziennikarzy, a czasem nawet nagrywanie prowadzonych przez nich rozmów, powoli dla służb staje się normą[/wyimek]

Konwój z prezydentami dojechał w okolicę miasta Achalgori – aż do posterunku kontrolowanego przez oddział południowych Osetyjczyków i Rosjan. Podczas rozmowy ochroniarzy Saakaszwilego z uzbrojoną załogą posterunku padły strzały. Jasne, że po „strzelaninie” w obecności prezydenta RP w mediach rozpętała się burza. Zdezorientowani dziennikarze pytali w pierwszych relacjach, czy to mógł być zamach. Szybko jednak się okazało, że o zamachu nie może być mowy, chodzi o incydent. Niebawem do oddania ostrzegawczych strzałów przyznali się zresztą Osetyjczycy.

Wrzawa w prasie jeszcze trwała, gdy dowiedzieliśmy się, że niemal natychmiast, dzień po gruzińskim wypadku, Krzysztof Bondaryk, szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, sporządził poufny raport na temat incydentu. Dokument został wysłany do 16 najważniejszych osób w państwie.

Nie ma wątpliwości, że każdy dziennikarz chciałby taki raport przeczytać.

Po jakimś czasie udało nam się zdobyć dostęp do niego. Dokument przygotowało Centrum Antyterrorystyczne Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Podpisał się pod nim szef ABW Krzysztof Bondaryk.

W konkluzjach autor postawił twardą hipotezę: „Na obecnym etapie i na podstawie posiadanych informacji uznać można, iż najbardziej prawdopodobne jest, że sytuacja mogła być wykreowana przez stronę gruzińską”.

Hipoteza ta nie była poparta żadnymi faktami. W raporcie brak bowiem informacji wywiadowczych, operacyjnych, zdobywanych samodzielnie lub przez zaprzyjaźnione służby. Tak naprawdę ów słynny raport był zwykłą prasówką, przeglądem tego, co o incydencie pisały media rosyjskie i kaukaskie.

Jakość raportu kompromitowała ABW. To tym bardziej bolesne, że Centrum Antyterrorystyczne było nową instytucją powołaną dzięki staraniom Bondaryka. Na jej rzecz musiały działać wszystkie służby. Tak więc dokument dowodził, że nie tylko ABW, ale i Agencja Wywiadu oraz Służba Wywiadu Wojskowego mają marne kompetencje.

Było jednak jeszcze coś więcej. Bondaryk przesłał źle udokumentowany raport z wydumaną hipotezą do najważniejszych ludzi w państwie, podejmujących kluczowe decyzje.

Publicystyczna teza Bondaryka była zgodna z linią krytyków Lecha Kaczyńskiego. Politycy rządu i Platformy Obywatelskiej (a więc ludzie, z nadania których Bondaryk został szefem agencji) atakowali Kaczyńskiego za gruzińską eskapadę.

„To był brak odpowiedzialności albo scenariusz, w który prezydenta wstawiono” – mówił radiowej Jedynce Bronisław Komorowski, wówczas marszałek Sejmu.

Padały też argumenty, że prezydent dał się Saakaszwilemu wykorzystać, że poprzez udział w tej prowokacji niepotrzebnie naraża na szwank stosunki z Rosją.

Niezależnie od oceny wypadku pod Achalgori wszystko wyglądało tak, jakby raport służb specjalnych był pisany nie w interesie państwa, ale w interesie jednej opcji politycznej. A to już poważna sprawa.

[b]2.[/b]

Upublicznienie przez nas raportu wywołało konsternację wśród polityków PO:

– Niefrasobliwy urzędas, który ten dokument dostarczył mediom, powinien zostać znaleziony, przykładnie ukarany, wyrzucony z pracy i nigdy więcej nie powinien mieć dostępu do tajnych dokumentów – grzmiał Paweł Graś, wówczas zastępca przewodniczącego Komisji ds. Służb Specjalnych, dziś rzecznik rządu.

Za to premier Donald Tusk zauważył, że wolałby mniej publicystyki w raportach służb. Potem oficjalnie opinii publicznej przedstawiono inny, wyważony i merytoryczny, raport na temat incydentu autorstwa Jacka Cichockiego, ministra odpowiedzialnego w Kancelarii Premiera za służby.

W ABW panowała prawdziwa wściekłość. Agencja złożyła doniesienie do prokuratury o ujawnieniu tajemnicy państwowej i zarządziła wewnętrzne postępowanie, w którym miała sprawdzić, czy kwitu nie dostarczył nam któryś z funkcjonariuszy. Szukanie kreta służby zaczęły od naszych telefonów. Funkcjonariusze sprawdzali, kiedy, z kim, jak długo rozmawialiśmy w dniach, gdy wydarzył się incydent, kiedy zbieraliśmy materiały do tekstów oraz gdy teksty publikowaliśmy. Technicy analizowali, gdzie logowały się nasze telefony, na tej podstawie odtwarzali, jak poruszaliśmy się po mieście. Tworzono układankę – kiedy, z kim i gdzie mogliśmy się spotkać. Przeglądano monitoring z kamer zamontowanych w instytucjach państwowych, które odwiedzaliśmy.

Szybko operacja wyszła poza ramy poszukiwania przecieku w ABW, czyli wewnętrznego postępowania. Sprawdzano billingi urzędników państwowych i polityków. Wszystkich, którzy w tamtych dniach mieli z nami kontakt. Warto zapytać, na jakiej podstawie agencja prowadziła własne, daleko wychodzące poza ramy wewnętrznego postępowania śledztwo, skoro wówczas toczyło się już śledztwo prokuratury.

ABW szybko typowała na „podejrzanych” ludzi z otoczenia prezydenta Kaczyńskiego. Świadczy o tym kontrola obiegu tajnych dokumentów, jaką przeprowadziła na początku grudnia 2008 r. w Biurze Bezpieczeństwa Narodowego.

[b]3.[/b]

Wkrótce ABW miała już swoją wersję wydarzeń, ale przy okazji pewien problem. Jej ustalenia pozostawały tajne. Służba nie miała jak się podzielić nimi z opinią publiczną. Znalazł się sposób. Na początku 2009 r. szefowie ABW próbowali się wprosić na posiedzenie Sejmowej Komisji do spraw Służb Specjalnych. Jej przewodniczący Jarosław Zieliński z PiS nie chciał się na to zgodzić. Wnosił, żeby informacji udzielała prokurator prowadząca śledztwo, a nie służby, których sprawa dotyczyła. Używał argumentu, że to w końcu komisja nadzoruje ABW, a nie na odwrót. Ale Krzysztof Bondaryk nie zamierzał odpuścić. Rozesłał pismo do wszystkich członków komisji i wszystkich członków prezydium Sejmu, żeby agencji umożliwiono przedstawienie informacji na temat przecieku. Dopiął swego. W drugiej połowie kwietnia 2009 roku, gdy władzę w komisji przejęła koalicja rządząca, na posiedzeniu zjawił się zastępca Bondaryka Paweł Białek. Za zamkniętymi drzwiami zaprezentował m.in. to, co agencji udało się wycisnąć z naszych telefonów. Uczestnik posiedzenia: „Nazywało się to »rekonstrukcja«. Białek na podstawie informacji z billingów i stacji przekaźnikowych telefonii komórkowej przedstawiał, z kim rozmawialiście i do kogo jeździliście na spotkania. Wniosek z występu był taki, że za przeciek odpowiada kierujący Kancelarią Prezydenta Piotr Kownacki. A wcześniej w kręgu podejrzeń był sytuowany wiceszef BBN Witold Waszczykowski”.

Zbigniew Wassermann, wówczas członek komisji, próbował dociekać, na jakiej podstawie agencja prowadzi działania operacyjne, skoro śledztwo jest w rękach prokuratury. Odpowiedzi nie było.

Oczywiście wiadomość z teoretycznie tajnego posiedzenia mówiąca o „winie” Kownackiego i Waszczykowskiego momentalnie wyciekła do kilku redakcji.

Mediom nieoficjalnie podano też nieprawdziwe informacje, że 16 kopii raportu różniło się od siebie po to, by służby mogły wychwycić ewentualny przeciek. W rzeczywistości kopie nie mają szczególnych zaszyfrowanych znaków. Różni je topografia podpisu Bondaryka na stronach, gdyż każdy z egzemplarzy był przez niego indywidualnie sygnowany.

[b]4.[/b]

W ten sposób Kownacki i Waszczykowski zaczęli funkcjonować jako „podejrzani” o ujawnienie tajemnicy. My znaleźliśmy się w wyjątkowej sytuacji. Zgodnie z prawem i dziennikarskimi obyczajami mamy obowiązek chronić swoich informatorów, którzy zastrzegli sobie anonimowość. W sprawie źródeł nie możemy pozwolić sobie na żaden komentarz, choćby na naszych oczach „wieszano” niewinnego. Przyznanie, że osoba X nie była naszym informatorem, naraża przecież prawdziwych informatorów. Zawęża pole poszukiwań tajnych służb. Przypomnijmy, że raport przesłano jedynie do 16 osób w kraju! Na co liczyły więc służby? O co im chodziło? O to, byśmy sami pomagali łapać własnych informatorów?

Kiedy omawialiśmy ten przypadek podczas konferencji „Best Practices in Transborder Investigative Journalism”, zorganizowanej w listopadzie 2010 roku w Kiszyniowie przez Fundację Sorosa, sala osłupiała. Jedna z uczestniczek biorących udział w dyskusji nie miała wątpliwości, o co szła rzecz: „Służby chciały zastraszyć waszych informatorów. Niech ci, którzy będą z wami rozmawiali, mają świadomość, że za chwilę mogą zostać namierzeni, że mogą ponieść za to odpowiedzialność”.

Być może o to chodziło.