Koniec świata sklepików

Klienci nam wymierają. Młodsi to wpadną co najwyżej latem po lody, jak jest promocja. A na większe domowe zakupy idą do Biedronki – opowiada właściciel niewielkiego sklepu w Gdyni. – W efekcie np. chemii gospodarczej właściwie zupełnie już nie sprowadzamy. A była na niej fajna marża – wspomina. Jego sklep latami prosperował. Dziś nasz rozmówca przymierza się do zamknięcia interesu.

W podobnej biedzie jest rzesza właścicieli małych sklepów. A przecież Polacy przywykli robić zakupy często i w pobliżu domu – to powinien być raj dla drobnego handlu. Jakim więc cudem sklepikarze znaleźli się w opałach? W poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie przyjrzyjmy się zwyczajom klientów, rynkowym trendom, drożyźnie, ale i decyzjom rządu, które miały wesprzeć handlowców, a tylko przyniosły im nowe problemy.

Czytaj więcej

Plus Minus

Pedofilia, molestowanie, nadużywanie władzy. Chrześcijanie ślepi jak całe społeczeństwo

Chrześcijanie niczym istotnym nie różnią się od reszty społeczeństwa, są ślepi na te same zjawiska, na które ślepe jest społeczeństwo, i wcale nie kierują się w swoich działaniach lepszym kompasem moralnym niż inni. Jeśli całe społeczeństwo jest ślepe na krzywdę nieletnich, to i oni są na nią ślepi.

W kapciach po wędlinę

Jeszcze dekadę temu sklepów w Polsce było tak dużo, że pod względem ich liczby biliśmy na głowę nawet Włochy czy Hiszpanię, jedynie w dużo gęściej zamieszkanej Wielkiej Brytanii było ich więcej. Zmiany jednak postępowały szybko, po okresie żywiołowego rozwoju handlu, gdy sprzedawano nawet z kawałka chodnika czy łóżka polowego, rynek zaczął się cywilizować.

Zanim nadszedł boom na placówki samoobsługowe, sklep to była zwykle lada, zza której obsługiwał klientów niekoniecznie zadowolony z tego faktu pracownik. Stąd też, gdy pojawiły się sklepy, w których można było samemu wybierać towary na półkach, Polakom bardzo się to spodobało. Sklepy z ladą nadal można spotkać, ale to one najszybciej odczuły zmiany w zachowaniach klientów.

– Sklepy tradycyjne tracą na znaczeniu na rzecz dyskontów i sklepów convenience (takich jak Żabka czy Carrefour Express – red.). Patrząc na udział sklepów tradycyjnych w wartości obrotów na rynku żywnością, należy stwierdzić, że jest on niewielki – zajmują bowiem wraz ze sklepami specjalistycznymi (z alkoholem, mięsne, piekarnie itp.) ok. 12 proc. rynku – mówi „Plusowi Minusowi” dr Jolanta Tkaczyk z katedry marketingu Akademii Leona Koźmińskiego.

Według raportu Marketline z lipca 2021 r. największy udział w wartości obrotów mają dyskonty, supermarkety i hipermarkety (51 proc.), następnie sklepy osiedlowe typu convenience i te przy stacjach benzynowych (36 proc.).

Tradycyjne sklepy mają szansę przetrwać, przynajmniej niektóre. – Idea takiego sklepu związana jest z zaspokojeniem podstawowych potrzeb konsumentów. Są zatem blisko klienta, często też dopasowują asortyment do jego oczekiwań, mogą też zatem osadzić się w niszy handlowej, np. oferując produkty lokalne czy świeże (np. piekarnie), do których w sklepach wielkopowierzchniowych może być utrudniony dostęp – tłumaczy Jolanta Tkaczyk. Ogółem jednak na rynku nastroje są pesymistyczne.

Polacy wciąż lubią robić zakupy i do spożywczaków chodzą często. Pandemia, oczywiście, także i tu sporo zmieniła, ale zanim przyszło się nam z nią zmagać, w pierwszym półroczu 2019 r. statystyczne gospodarstwo domowe w Polsce zrobiło podstawowe zakupy chemiczne oraz spożywcze aż 191 razy. To o niemal 30 więcej niż u naszych południowych sąsiadów, i np. aż o 77 więcej niż w Austrii.

– W przeliczeniu liczby sklepów na mieszkańca porównywalną strukturę handlu mają tylko Grecy oraz Węgrzy. Efektywność sklepów małoformatowych w Polsce jest jednak bardzo wysoka i nieprzerwanie jesteśmy liderem wśród krajów europejskich pod względem znaczenia sklepów małoformatowych w wartości sprzedaży produktów FMCG (tzw. szybkozbywalnych, np. żywności, napojów, kosmetyków do higieny osobistej, ale i suplementów diety – red.). Spośród 215 mld zł rocznego obrotu dobrami FMCG jedna trzecia generowana jest w sklepach o powierzchni mniejszej niż 300 mkw. – mówi Konrad Wacławik, dyrektor ds. współpracy z sieciami handlowymi w firmie badawczej NielsenIQ. W rozmowie z „Plusem Minusem” dodaje, że w Polsce robi się głównie zakupy na kilka dni. – To różni nas od krajów, takich jak Francja czy Czechy, gdzie dominujące są jednak większe zakupy – na tydzień lub nawet dłużej. Przy takich przyzwyczajeniach potrzebujemy chodzić do sklepów często i blisko – mówi.

Zwłaszcza cudzoziemcy zadziwieni są tym, jak często chodzimy do sklepu. – U nas robi się zakupy raz na tydzień czy nawet na dwa tygodnie. Raz a dobrze. Wy ciągle biegacie do sklepów, które także macie blisko, a nie jak my, wielkie molochy Walmarta pod miastem – mówi Kate, znajoma Amerykanka.

Również w Europie model handlu się zmieniał i właściwie we wszystkich krajach tzw. handel nowoczesny, czyli super-, hipermarkety i dyskonty, zdecydowanie dominuje. Nawet we Francji urokliwe sklepiki to obrazek głównie z pocztówki. Francuzi robią zakupy przede wszystkim w wielkich sklepach pod miastem, jedynie piekarnie i rzeźnicy są ostoją tradycji w handlu, choć ich także dosięga potężna konkurencja. Nad Sekwaną wielkie sklepy, zwłaszcza z sieci Auchan i Carrefour, zdominowały już nawet sprzedaż paliw – za sprawą przysklepowych stacji – co u nas dokonuje się bardzo powoli.

Agnieszka Górnicka, prezes firmy badawczej Inquiry, podkreśla, że polski zwyczaj robienia częstych zakupów ma wiele powodów. – Wiele osób chce mieć w domu świeże wędliny, ser czy pieczywo, więc zamiast kupować na zapas, wolą iść nawet codziennie po to, czego potrzebują. Niektórzy właściwie kupują tylko składniki na jeden posiłek – mówi „Plusowi Minusowi” ekspertka od zachowań konsumenckich.

Częste wizyty mają też często bardziej przyziemny powód. – Większość Polaków naprawdę nie ma za wiele pieniędzy, starannie liczą wydatki i po prostu nie lubią jednorazowo wydawać dużo na wielkie zakupy. Wolą częściej je zrobić, ale za mniejsze sumy. Często w ten sposób kalkulowane są tygodniowe budżety gospodarstw domowych – podkreśla.

W efekcie, jeśli chodzi o chodzenie na zakupy, jesteśmy rekordzistami. Według firmy badawczej GfK „odwiedzamy bardzo wiele sklepów, reprezentujących różnorodne formaty i sieci. W ciągu roku przynajmniej raz wkładamy do koszyka ponad 800 różnych produktów FMCG”.

Jeszcze przed pandemią nasilało się wprawdzie zjawisko zakupów na zapas, co wtedy było spowodowane m.in. wprowadzeniem zakazu handlu w niedzielę, ale Polacy nadal lubią drobne zakupy. – Mamy takich klientów, którzy są po kilka razy dziennie. Niektórzy dosłownie w kapciach domowych wskakują ciągle po coś innego – mówi sprzedawca ze sklepu jednej z sieci w Poznaniu. Statystyczny Polak w promieniu 600 metrów od domu znajduje średnio 12 sklepów, z których aż 7,1 stanowią małe niesieciowe sklepiki – te wszystkie „U Zosi” czy „Pod lasem” – a 3,5 niewielkie sieciówki, takie jak Żabka czy Carrefour Express. To obiekty, których najważniejszą cechą jest bliskość. Dla konsumenta dystans, jaki musi pokonać, aby rano kupić świeże bułki lub wyskoczyć po czekoladę, bo właśnie się skończyła, jest kluczowy. Im bliżej i szybciej, tym lepiej.

Pandemia spowodowała, że częstotliwość zakupów spadła, a ich średnia wartość wzrosła. W obawie przed zakażeniem wiele osób – zwłaszcza starszych – ograniczało liczbę wyjść, sklepy wydłużały też godziny pracy, co pozwalało przesuwać sprawunki na mniej uczęszczane godziny, nawet nocne. Mimo to nadal statystyczny Polak chodzi do sklepu spożywczego kilka razy w tygodniu, a rekordziści nawet po kilka razy dziennie.

Dlaczego na tym nie zyskują małe, tradycyjne sklepy? Głównie z powodu ograniczonej oferty, zbyt wysokich cen i skromnej lub żadnej oferty usług dodatkowych. – Wiele z nich nadal stawia na sprzedaż papierosów i alkoholu, to podstawowe kategorie, a nie myślą o rozszerzaniu oferty. Dopiero gdy wchodzą do grup franczyzowych czy zakupowych, to się zmienia, ale często jest już za późno na utrzymanie się na rynku – mówi prezes jednej z sieci.

– Sieci convenience oferują zakupy uzupełniające i stawiają na wygodę klientów, którzy mogą dostać tam choćby szeroki wybór dań gotowych. Polacy są gotowi za taką wygodę płacić i wolą zakupy zrobić szybko i blisko domu zamiast dalszej wycieczki do sklepu innego typu – przekonuje Andrzej Faliński, prezes Forum Dialogu Gospodarczego. Mówiąc wprost, na zakupach też robimy się wymagający.

Lokalne zakupy, lokalne korzyści

Wciąż aż 43 proc. Polaków deklaruje, że wybierając się na zakupy, woli zrobić je w sklepie mniejszego formatu – wynika z globalnego badania YouGov. W Europie więcej zwolenników małych sklepów jest tylko we Francji, na świecie zaś zdecydowanie przodują Indie. Po drugiej stronie są kraje, jak USA czy Chiny, gdzie tylko 23 proc. badanych deklaruje się jako zwolennicy takich zakupów.

Polska pod względem liczby sklepów spożywczych jest europejskim liderem. Tych ogólnospożywczych (nie wliczając np. specjalistycznych czy warzywniaków) jeszcze w 2009 r. było ok. 103 tys. Rynek się jednak kurczy. Według wywiadowni gospodarczej Dun & Bradstreet na koniec 2021 r. działało w Polsce 92,6 tys. sklepów spożywczych i tych z przewagą żywności. To spadek o 0,15 proc. w stosunku do 2020 r., zmniejszyła się liczba sklepów mięsnych i z wyrobami tytoniowymi. – Trend spadkowy widoczny jest od ponad dekady. Jest to związane ze zmianą preferencji konsumentów i konsolidacją handlu detalicznego – mówi Jolanta Tkaczyk, choć zastrzega, że tempo spadku jest obecnie niższe niż w latach ubiegłych.

Niedawno potrafiło znikać rocznie nawet 5 tys. placówek. Pewnie większość czytelników pamięta kilka małych sklepów ze swojej okolicy, które w ostatnich latach się wykruszyły. Ten trend wzmacniają problemy z sukcesją w handlowych rodzinach. – Dzieci nawet nie chcą słyszeć o przejmowaniu interesu, wyśmiały moje pytanie, czy go przejmą. Komu chce się wstawać w środku nocy, żeby jechać do hurtowni, a później spędzać cały dzień w sklepie. I za co, za takie grosze? – mówi wspomniany właściciel sklepu w Gdyni.

To problem w całej gospodarce, gdy młodym pokoleniom nie chce się kontynuować tego, co zbudowali ich rodzice. W handlu jednak zmiany widać najszybciej, sklepy po prostu są likwidowane lub trafiają do sieci, która otwiera je już pod nową marką, z nowym zespołem. Handel niby się kurczy, ale w ramach sieci sklepów przybywa. Rekordzistką jest Żabka. – W 2021 r. otworzyliśmy 1,1 tys. sklepów. W 2022 r. zakładamy podobną dynamikę. Obecnie sieć liczy ponad 8,3 tys. placówek – podaje nam biuro prasowe sieci należącej do amerykańskiego funduszu inwestycyjnego CVC.

Choć więc w Polsce wciąż najwięcej mamy małych, tradycyjnych sklepików, to właśnie w nie najszybciej uderzają rynkowe trendy. I to mimo że kolejne rządy, zwłaszcza obecny, wciąż deklarują chęć pomagania im. Tyle że decyzje władz wbrew deklarowanym intencjom przynoszą dodatkowe problemy i jeszcze większe kłopoty finansowe.

A szkoda. Badania, na które powołuje się międzynarodowe zrzeszenie niezależnych detalistów IGA, jasno pokazują bowiem, że każda złotówka wydana w lokalnym sklepie ma mniej więcej trzy razy większy wpływ na lokalną gospodarkę niż ta wydana w sieci dyskontów czy hipermarkecie. Pieniądze zostają w społeczności w formie podatków czy wynagrodzenia pracowników.

Wartościowo ten sektor odpowiada już jednak tylko za kilkanaście procent rynku, a pod względem udziałów traci pozycję równie szybko jak hipermarkety. Z tym że największe sklepy tracą, ponieważ są za duże, a zakupy w nich zbyt czasochłonne, małe zaś – bo jest w nich po prostu za drogo.

– Coraz mniej osób docenia to, że sprzedawca im doradzi, zna ich upodobania. Osoby starsze zwracają na to uwagę, bo generalnie brakuje im relacji międzyludzkich, ale po pierwsze, z naturalnych powodów ich ubywa, a po drugie, one najczęściej odczuwają wzrost cen i muszą szukać tańszych zakupów. Lądują więc w dyskontach, z którymi nie mamy szans walczyć na ceny – mówi kolejny przedsiębiorca, który rozważa sprzedaż sklepu.

Sklepy niezależne, owszem, podnoszą jakość usług, a dzięki coraz częstszemu wchodzeniu do grup zakupowych czy sieci franczyzowych mogą zaoferować także niższe ceny. Jednak niezrzeszonym trudno jest rywalizować z takimi potęgami jak Żabka, z masą usług dodatkowych, od przesyłek po gastronomię, i z aplikacją mobilną do zbierania punktów, która jest atrakcją zwłaszcza dla młodszych konsumentów.

Czytaj więcej

Plus Minus

Andrzej Olechowski: Nie jestem optymistą, jeśli chodzi o szybkie wygaszenie inflacji

Boimy się, że gospodarka przestanie rosnąć. A to nie odpowiada aspiracjom Polaków, bo staramy się dogonić Zachód pod względem dochodów. 30 lat temu nikogo nie goniliśmy. Po prostu wydostawaliśmy się z czarnej dziury. Rozmowa z Andrzejem Olechowskim, ekonomistą, ministrem finansów w rządzie Olszewskiego

Zderzenie z sieciami

Pierwszym ciosem była ekspansja wielkich sieci handlowych. – Gdy w latach 90. wszedłem pierwszy raz do hipermarketu, pomyślałem, że już po nas. Kto nie będzie chciał robić zakupów w takim wielkim sklepie z gigantycznym wyborem? – wspomina jeden z przedsiębiorców. Polacy faktycznie zachłysnęli się hipermarketami. To, co wyglądało na ich największą zaletę, czyli gigantyczny wybór towarów, szybko przerodziło się jednak w przekleństwo – niekończące się poszukiwania produktów na półkach, wędrówki z jednego końca na drugi, bo o czymś się zapomniało. Godziny spędzone w sklepie, wielkie kolejki – to zaczęło odstraszać, choć nadal osoby z mniejszych miast potrafiły robić sobie w hipermarketach zdjęcia.

Znacznie większym zagrożeniem dla polskich sklepikarzy okazały się dyskonty. Sieci Netto, Aldi, Lidl i Biedronka na koniec 2021 r. odpowiadały już za 38,8 proc. wartości zakupów polskich gospodarstw domowych, a supermarkety lokalne reprezentowane przez Dino czy Delikatesy Centrum grupy Eurocash – za 13,2 proc. Jak podaje GfK, tylko te formaty zwiększyły łącznie swój udział w rynku o 3,2 pkt proc.

– Oba kanały zarejestrowały dwucyfrowe zwyżki zakupów oraz rosnące udziały w rynku. Jest to efekt wdrażanych od lat rozwiązań oraz skali działania. W tej sytuacji rodzi się pytanie, co z pozostałą częścią handlu, a w szczególności małym formatem? – mówi Szymon Mordasiewicz, dyrektor komercyjny Panelu Gospodarstw Domowych GfK Polonia. – Ponad 80 tys. placówek w Polsce jest gotowych, aby zaspokajać potrzeby konsumentów, ale czy mają ku temu szanse oraz czy podołają potrzebom niskich cen, wysokiej jakości i właściwego asortymentu? – dodaje.