Desant krwawi najbardziej

Rz: Chciałem zacząć naszą rozmowę od gratulacji z powodu nominacji książki księdza do Nagrody im. Józefa Mackiewicza i przyznania nagrody rzecznika praw obywatelskich, a tymczasem składam wyrazy współczucia. Właśnie Kościelny Sąd Metropolitalny oddalił skargę księdza na kanclerza kurii krakowskiej. Widać nie znajduje ksiądz u władz kościelnych zrozumienia.

Spotykam się z reakcjami histerycznymi, z pogranicza obsesji. Nagrody czy wyróżnienia, jakie mnie spotykają, tylko je potęgują.

Dlaczego właściwie skarżył się ksiądz?

Ponad rok temu kuria wydała komunikat w sprawie moich wypowiedzi na temat księży, którzy współpracowali ze Służbą Bezpieczeństwa. Otrzymałem zakaz publicznego wypowiadania się o lustracji duchowieństwa i temu zakazowi się podporządkowałem. Przez rok liczyłem na zmianę stanowiska kurii, a skoro się nie doczekałem, skierowałem do sądu kościelnego pozew przeciwko autorowi komunikatu – kanclerzowi kurii. Sąd jednak sprawę oddalił, pozbawiając mnie możliwości obrony dobrego imienia.

Czyli jednak wyszło na to, co stwierdzone zostało w komunikacie kurii, że ksiądz rozbija jedność Kościoła?

Na miłość boską, i co jeszcze! Ale dziś boli mnie najbardziej to, że Kościelny Sąd Metropolitalny w ogóle odmówił rozpatrzenia sprawy. Są pozwy słuszne i niesłuszne, składają je niekiedy pieniacze i było moim prawem – prawem księdza – odwołać się do sądu biskupiego, gdyż uważam, że sformułowania, które padły pod moim adresem, są niesprawiedliwe. Odrzucono jednak mój pozew, posiłkując się kruczkiem prawnym. Sprawiedliwości mam szukać gdzie indziej, najpewniej w Rzymie. Ale gdyby dążono do jakiejkolwiek ugody, chciano ze mną rozmawiać, to sprawa byłaby dawno rozwiązana. Przecież mi nie zależy na wyroku, tylko na przecięciu nabrzmiałego, bolesnego problemu.

Domaga się ksiądz sprawiedliwości?

Tak jest. Proboszczowie odmawiają mi prawa do głoszenia kazań, gdyż obawiają się reakcji zwierzchników. Od roku odprawiam msze najzupełniej prywatnie, w kaplicy w Radwanowicach, gdzie prowadzę Fundację im. Brata Alberta zajmującą się niepełnosprawnymi umysłowo. Jak pan pewnie wie, jestem też duszpasterzem Ormian w Polsce. Kiedyś chciałem się spotkać z jedną ze wspólnot ormiańskich w pewnym mieście. Specjalnie pojechałem tam wcześniej do proboszcza, a on mi mówi: „Proszę księdza, nie mam nic przeciw Ormianom, ale ksiądz jest oskarżony o rozbijanie jedności Kościoła i ja nie mogę udostępnić księdzu świątyni”. To jest zarzut straszny! Zarzut stawiany Marcinowi Lutrowi czy Janowi Husowi! Dopóki tamten komunikat nie zostanie odwołany, żaden ksiądz nie poprosi mnie na rekolekcje, niezależnie od tego, jakie ma zdanie o lustracji i co sądzi o mojej książce.

Jak długo taki stan może się utrzymać?

Nie mam pojęcia, postawiony mi zarzut wisi nade mną niczym miecz. Księża, z którymi rozmawiam, mówią, że nie wiedzą, co mają począć z tym komunikatem, jak go przyjąć. Taki zarzut nie został przecież postawiony u nas żadnemu księdzu, od wojny chyba. Podnoszono go, likwidując ruch mariawitów w Kościele katolickim. No, to jest prawie schizma, herezja.

Ma ksiądz w kurii nieprzyjaciół to pewne, a przyjaciół?

Oficjalnie nikt mnie nie poprze, a nieoficjalnie? Owszem, pewien biskup rozmawiał ze mną, prosząc, bym nikomu o tym nie powiedział. Oczywiście, wielu ludzi w Kościele chciałoby ostatecznie rozwiązać kwestię lustracji, a po sprawie abp. Wielgusa wydawać się mogło, że nastąpił przełom. Później jednak wahadło przechyliło się w drugą stronę, a w kurii krakowskiej, cóż, kardynał Stanisław Dziwisz wciąż powołuje się na Jana Pawła II, ale w tej konkretnej sprawie dolewa tylko oliwy do ognia. Albo on, albo jego najbliższe otoczenie.

Dlaczego?

Jedyne racjonalne wytłumaczenie jest takie, że w swych badaniach dotknąłem zaledwie wierzchołka góry lodowej. Przekonuję się o tym obecnie, pracując nad suplementem do „Księży wobec bezpieki” i poznając nowe, jeszcze poważniejsze sprawy niż te, o których napisałem.

Czy myśli ksiądz o przypadkach, z którymi zetknął się po uzyskaniu dostępu do archiwów NRD-owskiego Stasi?

Tak, obrazują one stopień infiltracji Watykanu przez wywiad komunistyczny. Ale też nie popadajmy sami w obsesję, bo dojść można by do wniosku, że wszyscy donosili, a to byłby absurd. Poznałem jednak szereg trudnych spraw, szczególnie z tak zwanym podglebiem obyczajowym. Myślę, że to ich hierarchowie obawiają się najbardziej. Tylko że niczego nie da się już schować pod korcem, zamieść pod dywan. Mogę przerwać badania, ale ktoś przyjdzie na moje miejsce.Nie wypowiadam posłuszeństwa swemu biskupowi, ale on nie chce rozmawiać ze mną, nie szuka porozumienia. A tu naprawdę nie chodzi o mnie, ale o próby blokowania dalszych badań, które i tak są nieuniknione.

Zetknąłem się ze zdaniem, że ksiądz wyszedł przed szereg, a w ogóle proces lustracji duchowieństwa niepotrzebnie wszczęto, gdyż, na przykład, dziennikarze na ten temat tylko gardłowali, a sami niemal nic nie zrobili, by oczyścić atmosferę w swoim środowisku. Generalnie lustracja została spartaczona, a ksiądz ponosi teraz skutki tego, że w porę tego nie dostrzegł. Nie od dziś wiadomo, że desant najbardziej krwawi.

Skoro używa pan terminologii wojennej, to ją podtrzymam, w końcu byłem w wojsku dwa lata. Z kardynałem Stanisławem Dziwiszem przez cały czas pracy nad książką byłem w kontakcie, ani razu nie powiedział, że moja działalność nie ma sensu, nie zasugerował, bym jej poniechał. Jeśli czegoś nie spostrzegłem, to tego, że w pewnym momencie radykalnie zmienił front. Nie uważam, bym wyrywał się przed szereg czy wypełniał jakąś samobójczą misję, dlatego że miałem pełną świadomość, iż moi przyjaciele z „Solidarności” i tak będą drukowali dokumenty bezpieki. Nadal też uważam, że dobrze się stało, że to ja zabrałem się do tych akt, a nie dwudziestoletni student Uniwersytetu Jagiellońskiego, który wybrał sobie odpowiedni temat pracy magisterskiej i w IPN dostał do ręki dokumenty, od których włosy zjeżyły mu się na głowie.

Niemniej od samego początku pisaniu przez księdza książki „Księża wobec bezpieki” towarzyszył nastrój sensacji.

A ja wcale nie miałem zamiaru pisać o agentach w sutannach, jak głoszono wokół. Moją intencją było zmierzenie się ze sprawami, które znałem z autopsji, głównie z lat 80. Tytuł książki wybrałem świadomie, bo dotyczy całej panoramy postaw prezentowanych przez duchownych. Nieprzypadkowo tę prezentację zaczynam od swych przyjaciół, świętej pamięci księży Kazimierza Jancarza i Adolfa Chojnackiego. Tym bohaterom zmagań z systemem komunistycznym poświęciłem swą pracę. Rozwój wypadków, jak i moja dalsza archiwalna kwerenda spowodowały, że rzeczywiście książka się rozrastała, przybywało faktów, często niezwykle przykrych. Ale ja już wyjścia nie miałem, a przypomnę, że w czerwcu zeszłego roku kardynał Dziwisz spotkał się ze mną pod pomnikiem Jana Pawła II i przy dziennikarzach udzielił zgody na moje dalsze badania. Dwa miesiące później był tu u mnie, w Radwanowicach, i osobiście poprosił, bym nie poruszał w książce spraw obyczajowych. Tak też uczyniłem, tym chętniej, że było to zgodne z moim odczuciem: obyczajówka miała przecież na ludzi przeróżne haki – i prawdziwe, i nieprawdziwe. Kardynał zmienił jednak zdanie na mój temat tydzień po oddaniu przeze mnie książki do wydawnictwa.

Może dlatego, że zdążył się z nią zapoznać.

Takie też słuchy chodziły po Krakowie. Ale ja myślę raczej, że był to efekt nacisków ze strony środowiska, które liczyło chyba, że nie oddam książki do druku. W każdym razie nie poproszono mnie na rozmowę, nie wezwano do kurii, tylko kierowca przywiózł mi wieczorem komunikat, który po 15 minutach mogłem usłyszeć w Radiu RMF. Jeśli mówi pan o mnie jako o desancie, to ze strony władz kościelnych nastąpiła wówczas szarża husarii.

Czasem myślałem, że trudności z wydaniem książki eksponuje wydawca, żeby zwiększyć zainteresowanie „Księżmi wobec bezpieki”.

Myślę inaczej. Dla Znaku to też była kwestia honoru, bo przypomnę, że szef wydawnictwa Henryk Woźniakowski w pewnej chwili chciał odstąpić od umowy. Ale zwyciężyła determinacja ze strony dyrektor Danuty Skóry, redagującego książkę mojego przyjaciela Wojciecha Bonowicza i, jak sądzę, jeśli nie całego, to zdecydowanej większości zespołu Znaku. Książka się ukazała, znalazła wielu czytelników, a te szarże hierarchii, cóż, sprawiły to tylko, że dziś w opinii niektórych ludzi uchodzę za męczennika. Ale to wszystko nieistotne, natomiast ważne jest to, że komisja kościelna, która siedem miesięcy po mnie podążyła tymi samymi drogami, natrafiła na te same dokumenty i do dnia dzisiejszego nie zakwestionowała choćby jednego fragmentu mojej pracy.

Wcześniej jednak trudno było nie zauważyć, że dla władz kościelnych księża – tajni współpracownicy SB, są tematem tabu.

Na mój pierwszy list do kurii w tej sprawie nie otrzymałem odpowiedzi, po drugim liście polecono mnie opiece Matki Boskiej. Wreszcie trzeci raz, kiedy sam pojechałem do kurii, domagając się zajęcia jakiegoś stanowiska w tej kwestii, usłyszałem nie od kardynała, tylko od jednego z jego współpracowników, żebym dla dobra Kościoła dał sobie z tym spokój. A kiedy powiedziałem, że przybywa mi akt demaskujących agenturalną działalność niektórych duchownych, doradzono mi, bym wrzucił je do pieca.

No proszę, jaka dobra rada! W sam raz do wybrukowania piekła.

Ważnym dla mnie wydarzeniem było przyznanie się mego przyjaciela Stasia Filoska, działacza „Solidarności” w dawnej Hucie im. Lenina, że był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa. Powiedziałem wtedy na spotkaniu z hutnikami, w obecności dziennikarzy, że księża, którzy robili to samo – a już wtedy o „Deltach” i „Wagach” mówiono w Krakowie – sami powinni rozwiązać ten problem, nie czekając na innych. Zawsze myślałem o autolustracji, ale – z absolutnymi wyjątkami – nie doczekałem się jej. A Kościół oparty jest na wiarygodności. Wydawało mi się to oczywiste, tymczasem moja wypowiedź była kamykiem, który uruchomił lawinę. O tym, co się działo przez ostatnie dwa lata, o całym tym gąszczu pomówień, wolt, zmian w postawach ludzi mówię w wywiadzie rzece prowadzonym przez Wojciecha Bonowicza, który Znak wyda w styczniu.

Komisja kościelna nie zakwestionowała ustaleń księdza, zrobił to – w odniesieniu do swojej osoby – ks. Mieczysław Maliński.

Wystąpił jako adwokat we własnej sprawie, atakując nie tyko mnie, ale i Marka Lasotę z IPN, który niezależnie ode mnie opisał jego sprawę, a i kurię, bo twierdził, że nie ustosunkowała się do jego wyjaśnień. Nie przekonał mnie ani trochę, unaocznił tylko, jak daleko idące jest jego mataczenie. Gdy wysłałem do niego list polecony z prośbą o odniesienie się do faktu, że SB zarejestrowała go jako tajnego współpracownika, odesłał mi go, bez otwierania, w większej kopercie. Na mój e-mail też nie odpowiedział, a teraz utrzymuje, że to kardynał zabronił mu korespondencji ze mną. Poza tym absolutnie nie wierzę w główny jego argument, że to papież osobiście kazał mu ewangelizować esbeków. To nonsens.

Ksiądz Maliński sugeruje też, że współpracowników SB podpisujących się tym samym kryptonimem mogło być więcej.

Ale numer nadany przez SB był jeden. To jak PESEL. Aż nie chce mi się mówić o manipulacjach ks. Malińskiego, który podkreśla na przykład, że odmówił współpracy z bezpieką. To prawda, tyle że uczynił to w roku 1956, a siedem lat później znów podjął przerwaną współpracę. Ale na czym polega prawdziwy dramat? Na tym, że jesteśmy księżmi z tej samej krakowskiej diecezji i zamiast znaleźć wspólne pole do działania, toczymy jałowe, a często gorszące – jak w tym wypadku – spory. Trzeba szukać rozwiązania w obrębie diecezji. Przecież, czy tego chcemy, czy nie, będziemy razem w niej pracować: i ci, na których donoszono, i ci, którzy donosili.