Rządy zdają sobie stopniowo sprawę, że opanowanie zagrożeń stwarzanych przez te konflikty nie może się sprowadzać po prostu do wysłania dywizji czołgów czy bombowców. Ich reakcje zaczynają więc odzwierciedlać sieciową, rozproszoną i zglobalizowaną naturę wojen.

Projekty odbudowy Afganistanu, Iraku i Kosowa różnią się od skupionych na rekonstrukcji struktur państwa programów pomocy dla Niemiec i Japonii po II wojnie światowej. O ich kształcie decyduje multum organizacji międzynarodowych, agencji pomocowych, lokalnych urzędów i zagranicznych ambasad.

Zrozumienie współczesnych działań na rzecz odbudowy i utrzymania pokoju wymaga analizy przebiegu współpracy w konstelacjach instytucji publicznych i firm prywatnych. Różny sposób uregulowania relacji między tymi podmiotami prowadzi do odmiennych wyników.

Praca nad czteroletnim projektem, który obejmował badania terenowe w Afganistanie, Bośni i Sudanie (w tym szczegółowe wywiady z ponad 100 osobami oraz kwerendy archiwalne), doprowadziła mnie do wyróżnienia dwóch alternatywnych sposobów kształtowania sieci pomocy.

Przyglądając się uważnie wsparciu, jakiego w dziedzinie rozminowywania udzielają USA i Norwegia, doszedłem do wniosku, że każdy z tych krajów stosuje różne koncepcje działań pokojowych i rekonstrukcyjnych.

Uciekając się do pewnego uogólnienia, można stwierdzić, że USA (a zwłaszcza administracja Busha) reagowały na wyzwania stwarzane przez zbrojny konflikt równoległymi procesami militaryzacji i komercjalizacji. Większość środków wydatkowanych na rozminowywanie trafiła do prywatnych firm z branży bezpieczeństwa, takich jak Dyncorp i G4S. Strategiczne interesy wojska związane ze zwalczaniem rebeliantów często wpływają na wybór terenów rozminowywanych w pierwszej kolejności (bazy wojskowe, kluczowe drogi, obszary o dużym znaczeniu politycznym).

W tym samym mniej więcej czasie USA odmówiły sygnowania międzynarodowych traktatów zakazujących stosowania min przeciwpiechotnych i bomb kasetowych. Trzeba jednak dodać, że administracja Obamy wydaje się otwarta na zmianę stanowiska w tej sprawie.

Mówiąc żargonem akademickim, USA zareagowały na problem min, tworząc „kompleksy strategiczno-komercyjne”, w których instytucje publiczne przekazują na rzecz firm znaczne prerogatywy. Fortyfikuje się  pewne enklawy, dzieląc terytorium na strefy „zielone” i „czerwone”. Bezpieczeństwo jednych (np. żołnierzy amerykańskich, miejscowej populacji o strategicznym znaczeniu) jest uprzywilejowane kosztem bezpieczeństwa innych, którzy zostają poddani nadzorowi prywatnych oddziałów bezpieczeństwa.

Także Norwegia zglobalizowała i sprywatyzowała swoje działania w kwestii min lądowych, ale w zupełnie inny sposób. Jej pomoc kształtuje imperatyw humanitarny – wsparcia dla najbardziej zagrożonych minami – a nie strategiczne interesy. Norweskie środki na rozminowanie nie trafiają na przetargi dla prywatnych firm bezpieczeństwa, lecz są przyznawane w ramach długookresowych grantów dla organizacji pozarządowych.

Innymi słowy, działania Norwegii doprowadziły do powstania kształtowanego przez normy humanitarne „kompleksu bezpieczeństwa obywatelskiego”, w którym agendy rządowe wchodzą we współpracę z organizacjami i ruchami społecznymi. Zamiast odgradzać strzeżonym murem uprzywilejowany obszar, dąży on do rozproszenia poczucia bezpieczeństwa na zagrożone peryferia poprzez wymierną pomoc, akcje propagandowe i tworzenie norm prawnych.

Badając sytuację w krajach, gdzie problem min występuje w najwyższym stopniu, doszedłem do wniosku, że akcja rozminowywania zorganizowana dzięki norweskim grantom była niekiedy droższa i trwała dłużej, ale była bezpieczniejsza i przynosiła lepsze wyniki. Takie programy dążyły również do tworzenia instytucji angażujących całą miejscową ludność i przeciwdziałających przemocy.

Działania sponsorowane przez USA były wprawdzie tańsze i szybsze, ale mniej bezpieczne i gorszej jakości. Prywatne firmy były bardziej skłonne wikłać się w miejscową szarą strefę gospodarczą niż organizacje międzynarodowe wspierane przez Norwegię. Korzystanie z firm prywatnych może się również przyczyniać do fragmentaryzacji publicznej kontroli nad stosowaniem siły.