Pomoc przy kasacji musi być przyznana odrębnie

Inaczej mówiąc, aby strona procesu skorzystała z tej pomocy – tzw. prawa ubogich – musi być ono jej wyraźnie i dodatkowo przyznane.

Te dwa zagadnienia rozstrzygnął 5 czerwca 2008 r. poszerzony (siedmioosobowy) skład Sądu Najwyższego (sygn. III CZP 142/07), nadając uchwale moc zasady prawnej. Są one bardzo ważne, co podkreślił w uzasadnieniu pytań ich autor Lech Gardocki, pierwszy prezes Sądu Najwyższego.

Otóż w ostatnich latach zapadło sporo orzeczeń SN zupełnie rozbieżnych, żadne ze stanowisk nie uzyskało zresztą wyraźnej przewagi.

– Miałem dwie sprawy, w których klienci zostali zwolnieni z kosztów sądowych, a dokładniej z wpisów. W jednej skarga kasacyjna została przejęta mimo nieuiszczenia opłaty, a klient (dziecko reprezentowane przez matkę) uzyskał przed SN korzystny wyrok (dotyczył odszkodowania za błąd w sztuce lekarskiej). Tymczasem w drugiej Sąd Apelacyjny, przez który przechodzi skarga kasacyjna, odrzucił ją, zarzucając, że zwolnienie z kosztów sądowych samo przez się nie obejmuje zwolnienia z opłacenia skargi kasacyjnej – opowiada „Rz” Juliusz Janas, radca prawny. – Nie doradzałem klientowi opłacania kasacji, gdyż nie chciałem narażać go na zbędne koszty, tym bardziej, że jego spór trwa już wiele lat (chodzi o odszkodowanie za mienie zajęte pod drogę) i nawet wygrałem w Strasburgu sprawę o przewlekłość postępowania. Teraz, po uchwale, okaże się, że z powodów proceduralnych zamknięto mu drogę do SN.

Pożytek z wczorajszej uchwały jest taki, że mamy wyjaśnioną sprawę na przyszłość. Co jednak zrobić z osobami, które w identycznej sytuacji nie uzyskały dostępu do SN?Za rozbieżnymi stanowiskami stoją poważne argumenty i dwie wizje postępowania przed Sądem Najwyższym. Jedna grupa sędziów traktuje to postępowanie jako prostą kontynuację procesu cywilnego (gospodarczego, pracowniczego), jakby jego trzecią instancję. Konsekwentnie – zwolnienie z kosztów czy związane z tym często przyznanie prawnika z urzędu (o zasadach tej pomocy szerzej w ramce) obejmuje także etap skargi kasacyjnej.

Druga grupa postępowanie przed SN traktuje jako szczególny, odrębny etap sporu – już po prawomocnym zakończeniu procesu. Przypomnijmy, że od 6 lutego 2005 r. zmieniał się charakter kasacji (teraz skargi kasacyjnej), która nie tyle jest III instancją, ile służy wyłącznie kontroli legalności prawomocnego orzeczenia II instancji. Jest więc nadzwyczajnym odwołaniem. Skoro tak, to pomoc, której udziela się zwykle na początku procesu, jest przyznana tylko do prawomocnego rozstrzygnięcia, zatem na dwie instancje – bez SN.

Sąd Najwyższy przesądził, że „zwolnienie strony od kosztów sądowych w sprawie przed sądem powszechnym nie obejmuje postępowania kasacyjnego”. Także „pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym”. Nadał też tej uchwale moc zasady prawnej.

To oznacza, że ci, którzy chcą zwolnienia z opłaty lub adwokata do skargi kasacyjnej (pełnomocnik jest tam zresztą obowiązkowy), muszą złożyć o to odrębny wniosek do sądu, w którym jest sprawa, czyli do II instancji.

- Zwolnienia z kosztów sądowych

Zwolnienia może się domagać osoba, która złoży oświadczenie, że nie zdoła ich ponieść bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku musi dołączyć (na specjalnym formularzu) szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku i dochodach.

- Pełnomocnik z urzędu