Sąd nie może orzec tego, czego nie żądano w pozwie

Nie wolno orzec tego, czego wnoszący sprawę nie zażądał, np. ustalić, że jego udział we współwłasności jest większy niż podany w pozwie.

[b]Tak uznał Sąd Najwyższy w niedawno przyjętej uchwale (sygn. III CZP 76/08).[/b]

[srodtytul]Spadek także dla bratanka [/srodtytul]

W rozpatrywanej sprawie chodziło o księgę wieczystą gospodarstwa rolnego. Jako właściciel figurował w niej Marian P. Podstawą tego wpisu był akt własności wydany na mocy ustawy uwłaszczeniowej z 1971 r. – o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Po jego śmierci, w 1996 r., żona Natalia P. uzyskała postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po nim jako jego jedyna spadkobierczyni.

W 1997 r. w notarialnej umowie darowizny przekazała gospodarstwo synowi z pierwszego małżeństwa Zdzisławowi R. oraz jego żonie Marii R. na prawie wspólności ustawowej małżeńskiej. Postanowienie z 1996 r. o stwierdzeniu nabycia spadku zostało zmienione w 2004 r. Sąd stwierdził, że spadek po nim odziedziczyli: żona Natalia P. w 1/2 części oraz bratanek zmarłego Wojciech P., też w 1/2 części.

Marian P. zmarł bezpotomnie. Jeśli spadkodawca nie zostawi dzieci czy wnuków, to połowę spadku po nim dziedziczy wdowa albo wdowiec, a druga połowa przypada rodzinie (art. 952 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70928]kodeksu cywilnego[/mail]). Jeżeli ani rodzice, ani rodzeństwo nie przeżyli spadkodawcy, w miejsce sióstr i braci wchodzą ich dzieci. Dopiero wówczas, gdy nie ma siostrzeńców i bratanków spadkodawcy, cały majątek po nim dziedziczy żona.

[srodtytul]Uwłaszczenia obojga [/srodtytul]

Po orzeczeniu z 2004 r. Zdzisław R. wystąpił przeciwko Wojciechowi P. do sądu na podstawie art. 10 ustawy z 1982 r. o uzgodnieniu treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Chciał, by jako współwłaścicieli wpisać: w 1/2 jego oraz żonę Marię R. na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej oraz w 1/2 Wojciecha P. (bratanka ojczyma).

Sąd I instancji uwzględnił to żądanie. Przyjął przy tym, że skoro Natalia P. chciała się wyzbyć na rzecz syna i synowej całego gospodarstwa, to nie zmieniłaby swego zamiaru, gdyby wiedziała, że jest tylko współwłaścicielką.

Od tego wyroku wnieśli apelację Zdzisław R. i jego żona Maria, którzy tymczasem zorientowali się, że kwestia własności gospodarstwa kształtowała się inaczej, niż myśleli w chwili wystąpienia do sądu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Otóż Natalia P. i Marian P. nabyli gospodarstwo rolne na podstawie nieformalnej umowy wspólnie jako małżeństwo. W konsekwencji w chwili wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej z 1971 r. wspólnie uzyskali jego własność.

Po śmierci Mariana P. sytuacja była taka, że do Natalii P. należał wynoszący 1/2 udział w gospodarstwie i zgodnie z przedstawionymi regułami dziedziczenia 1/2 z 1/2 udziału męża w majątku wspólnym. Słowem – do niej należał udział w gospodarstwie wynoszący 3/4, a współwłaścicielem w 1/4 stał się bratanek spadkodawcy – Wojciech P. Przedmiotem zatem darowizny Natalii P. na rzecz syna i synowej był udział w gospodarstwie wynoszący 3/4.

Apelacja sprowadzała się do żądania zmiany wpisu w księdze wieczystej w ten sposób, by na rzecz małżonków R. wpisać udział w gospodarstwie na prawie wspólności majątkowej wynoszący 3/4, a na rzecz Wojciecha P. – wynoszący 1/4.

Przed merytorycznym rozpatrzeniem apelacji sąd II instancji powziął wątpliwość, czy w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym obowiązuje zakaz wynikający z art. 321 kodeksu postępowania cywilnego. Zapisano w nim, że sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem pozwu, ani orzekać ponad żądanie.

[srodtytul]Sąd jest związany[/srodtytul]

Sąd Najwyższy w odpowiedzi na pytanie prawne sądu II instancji potwierdził, że także w takiej sprawie sąd jest związany żądaniem pozwu.

Dodać trzeba, że niezależnie od zakazu przewidzianego w art. 321 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70930]k.p.c. [/mail]obowiązuje jednocześnie wynikający z art. 383 k.p.c. zakaz rozszerzania żądania pozwu oraz występowania z nowymi roszczeniami w postępowaniu apelacyjnym.