Kiedy rolnik odpowiada za szkodę tak, jak przedsiębiorca

Taką ważną tezę zawarł Sąd Najwyższy w wyroku wydanym na posiedzeniu niejawnym (sygn. I CSK 376/07).

Początek tej sprawie dało tragiczne wydarzenie z marca 2004 r. Liczący wówczas 25 lat Tomasz K. pomagał w gospodarstwie rolnym małżonków B. przy cięciu trawy na elektrycznej sieczkarni. Jego prawa ręka została wciągnięta do maszyny. Konieczna okazała się amputacja na wysokości przedramienia.

Uszczerbek na zdrowiu ustalono na 65 proc. Tomasz K. stracił możliwość pracy w wyuczonych zawodach ślusarza mechanika i kierowcy.

Mężczyzna wystąpił o odszkodowanie i rentę przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeniowemu HDI Samopomoc Chłopska. W firmie tej bowiem małżonkowie B. mieli obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego oraz ubezpieczenie budynków rolniczych obejmujące m.in. dzierżawione zabudowania, w których doszło do wypadku.

Sąd I instancji przyznał Tomaszowi K. od towarzystwa 65 tys. zł zadośćuczynienia za krzywdę oraz rentę w wysokości 600 zł miesięcznie.

Sąd II instancji wskutek apelacji towarzystwa zmienił ten wyrok i żądanie Tomasza K. oddalił.

Powołał się przy tym na art. 50 oraz art. 52 ustawy z 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych. W pierwszym z nich zapisano, że odszkodowanie z ubezpieczenia OC przysługuje, jeśli za wyrządzoną w związku z posiadaniem przez rolnika gospodarstwa szkodę w postaci śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia oraz utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia odpowiedzialny jest rolnik, osoba pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osoba pracująca w gospodarstwie. W art. 52 zapisano, że odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej osoby odpowiedzialnej.

W sytuacji jednak, której dotyczy ta sprawa – argumentował sąd – żadna z tych osób odpowiedzialności za szkodę Tomasza K. nie ponosi. Przyczyną wypadku bowiem było niezachowanie przez niego należytej ostrożności.

SN wskutek skargi kasacyjnej Tomasza K. uchylił wyrok II instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. Stwierdził przede wszystkim, iż art. 50 oraz art. 52 ustawy z 2003 r. dają podstawę do stwierdzenia, że odpowiedzialność towarzystwa jako ubezpieczyciela ma niewątpliwie charakter gwarancyjny. O jego odpowiedzialności i jej zakresie decyduje odpowiedzialność cywilna rolnika czy osoby, która, pracując w gospodarstwie rolnym, wyrządziła szkodę.

Odpowiedzialność cywilną rolnika można rozpatrywać jako odpowiedzialność na zasadzie winy, jak przyjął sąd I instancji, albo na zasadzie ryzyka, jak twierdzi się w skardze kasacyjnej. Na zasadzie ryzyka odpowiada – na podstawie art. 435 kodeksu cywilnego – przedsiębiorca za szkody wyrządzone przez ruch swojego przedsiębiorstwa czy zakładu. Dla przyjęcia tej odpowiedzialności – jak wynika z wywodów SN – działalność przedsiębiorstwa musi opierać się na funkcjonowaniu maszyn i urządzeń przetwarzających elementarne siły przyrody.

Od takich maszyn i urządzeń musiałoby więc zależeć - dla uznania gospodarstwa rolnego za przedsiębiorstwo - jego funkcjonowanie w zakresie określonego rodzaju produkcji i uzyskiwanie jej efektów, a nie tylko ułatwianie ich osiągnięcia. W takim wypadku wchodziłaby w rachubę odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Nie wystarczy więc posługiwanie się tymi maszynami i urządzeniami tylko do działań wspomagających.