Po odszkodowanie za błędy do sądu cywilnego

[b]To sedno uchwały trzyosobowego składu Sądu Najwyższego (sygn. akt III CZP 101/08)[/b].

Ma ona ogromne znaczenie zwłaszcza dla procesujących się o odszkodowania za szkody wyrządzone decyzjami wywłaszczeniowymi (nacjonalizacyjnymi) z okresu PRL. Niezależnie bowiem od tego, czy decyzja naruszająca prawo (ta pierwotna) zapadła kilka lat temu czy w okresie PRL, liczy się data tej drugiej – nadzorczej.

[srodtytul]Zmiana przepisów [/srodtytul]

Przed 1 września 2004 r. obowiązywała inna, administracyjna droga dochodzenia odszkodowań za skutki (kwalifikowanej) wadliwości decyzji organów władzy: czyli odszkodowanie wyliczał urząd, z kontrolą sądu administracyjnego (NSA). [b]Podstawę prawną takich żądań stanowił art. 160 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=133093]kodeksu postępowania administracyjnego[/link].[/b] 1 września 2004 r. uchylono jednak art. 160, a takie sprawy odszkodowawcze przekazano sądom cywilnym (kwestie te reguluje obecnie art. 417 i 417[sup]1[/sup] [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70928]kodeksu cywilnego[/link]).

Naprawienia szkody można żądać po stwierdzeniu niezgodności z prawem decyzji, przez którą szkoda została wyrządzona. W praktyce jednak pojawiły się wątpliwości i spory, które regulacje stosować: stare czy nowe. Przepis przejściowy nie daje prostej odpowiedzi. Art. 5 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=174394]ustawy z 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny[/link] stanowi, że „do zdarzeń i stanów prawnych” powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy stare.

[srodtytul]Stare czy nowe[/srodtytul]

Sęk w tym, że chociaż wiele stwierdzeń nieważności aktów następuje teraz, w każdym razie po 1 września 2004 r., może nawet większość zapadła przed tą datą. Które przepisy do nich stosować?

Pytanie to pojawiło się też w sprawie spółki B., która od powiatu Kościan zażądała 75 tys. zł odszkodowania za to, że w 1998 r. starosta odmówił przeniesienia decyzji o pozwoleniu na budowę osiedla na rzecz klientów spółki. Tę odmowę w 2004 r. wojewoda unieważnił.

W sądzie (cywilnym) powiat zarzucił, że skoro przyczyną szkody była decyzja z 1998 r., właściwe jest tu postępowanie administracyjne, niezależnie od daty stwierdzającej jej nieważność. Sąd podzielił tę argumentację i pozew odrzucił, powołując się na art. 5 k. c.

Sąd apelacyjny uwzględnił natomiast wniosek spółki, by zwrócić się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie spornego zagadnienia.

W orzecznictwie ujawniły się bowiem dwa stanowiska: jedno, że to nie sama decyzja nieważnościowa powoduje szkodę, ale ta pierwotna, do niej zapewne odnosi się zatem przepis przejściowy. Decyzja druga, choć wymagana, jest tu nieistotna.

– Właśnie dlatego, że wymagana jest ta druga decyzja, że bez niej nie można uruchomić procedury odszkodowawczej, należy traktować je jako całość. Stan bezprawności trwa aż do unieważnienia pierwszej decyzji, dlatego ta druga powinna być rozstrzygająca – argumentował prokurator Jan Szewczyk. – Poza tym intencją ustawodawcy było przeniesienie tego rodzaju spraw do sądów cywilnych.

[srodtytul]Zmiana zasad[/srodtytul]

Ku temu stanowisku przychylił się też Sąd Najwyższy, uchwalając: Dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o odszkodowanie za skutek wydania przed 1 września 2004 r. decyzji administracyjnej, której nieważność została stwierdzona na mocy ostatecznej decyzji administracyjnej po tym dniu.

[ramka][b]Opinia: Marcin Dziurda, prezes Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa[/b]

Rozstrzygnięcie SN odpowiada intencji ustawodawcy, gdyż jest w zgodzie z zasadą, że w razie wątpliwości zastosowanie mają przepisy nowe. Trzeba też pamiętać, że art. 160 k.p.a. wprowadza pewne ograniczenia w dostępie do drogi sądowej – co z punktu widzenia zasad konstytucyjnych dodatkowo przemawia za stosowaniem nowego art. 417[sup]1[/sup] k.c. Należy też zauważyć, że jeśli wadliwa decyzja stała się ostateczna przed 1 września 2004 r., a stwierdzenie jej nieważności nastąpiło później, ma to daleko idące konsekwencje, w szczególności co do przedawnienia. Jeżeli nie stosuje się art. 160 k.p.a., podlega ono zasadom ogólnym, a początek dziesięcioletniemu terminowi przedawnienia wyznacza zdarzenie wyrządzające szkodę – czyli data, w której wadliwa decyzja stała się ostateczna.[/ramka]

[i]Masz pytanie, wyślij e-mail do autora: [link=mailto:m.domagalski@rp.pl]m.domagalski@rp.pl[/link][/i]