Podatek od spadków a PIT gdy spadkobiercami są dalecy krewni

Nierzadko się zdarza, że spadkodawcy nie mają własnych dzieci, a spadek przypada dalszym krewnym lub też osobom wzajemnie sobie obcym. Ponieważ często nie są oni zainteresowani wspólnym zarządzaniem otrzymanym w spadku majątkiem, naturalnym rozwiązaniem staje się dział spadku. Czasem spadkobiercy ci decydują się na podzielenie spadku nieodpłatnie, w sposób prostszy, bez żadnych spłat i dopłat, szczególnie gdy w skład spadku wchodzi kilka nieruchomości. Niestety, taki dział może nie być wolny od obciążeń podatkowych.

Danina od spadków i darowizn

Przede wszystkim spadkobiercy powinni wziąć pod uwagę, czy dokonany przez nich dział spadku nie podlega podatkowi od spadków od darowizn.

Przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn (u.p.s.d.) nie definiują pojęć: spadek czy dział spadku. W tym zakresie należy odwołać się do przepisów kodeksu cywilnego, na podstawie których, jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Według zaś art. 1 ust. 1 pkt 4 u.p.s.d. podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, m.in. tytułem nieodpłatnego zniesienia współwłasności.

Czy oznacza to, że również nieodpłatny dział spadku, do którego odpowiednio stosuje się przepisy dotyczące nieodpłatnego podziału współwłasności, podlega podatkowi od spadków i darowizn?

Minister Finansów zaprezentował korzystne dla podatników stanowisko w tym zakresie w interpretacji z dnia 17 czerwca 2013 r. (znak: IPPB2/436-265/13-2/MZ). Mianowicie podziału spadku nie należy utożsamiać z dokonaniem podziału współwłasności, gdyż przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się w tym przypadku jedynie odpowiednio, nie zaś wprost. Jednocześnie katalog czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn określony w art. 1 ust. 1 i 2 u.p.s.d. jest katalogiem zamkniętym. Wobec tego jedynie wymienione w nim wprost tytuły nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych stanowią przypadki podlegające opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

Tym samym nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych na podstawie innych tytułów – w tym działu spadku bez spłat i dopłat – nie może podlegać opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Podobne stanowisko zaprezentowano również w niektórych wcześniejszych interpretacjach: z dnia 19 października 2012 r. nr IBPBII/1/436-247/12/Asz oraz z dnia 14 lutego 2013 r. nr IPPB2/436-650/12-2/MZ.

Nie oznacza to jednak, że dział spadku między dalekimi krewnymi nie będzie obciążony innymi podatkami...

Podatek dochodowy

Przy dziale spadku często się zdarza, że jest on nierówny. Niezwykle trudno bowiem jest wydzielić poszczególne składniki majątku (nieruchomości, rzeczy ruchome, jak np. samochód), tak, aby ich wartość idealnie odpowiadała poszczególnym udziałom spadkobierców. W rezultacie niektórzy spadkobiercy otrzymają przysporzenia kosztem innych spadkobierców. Czy wartość tych przysporzeń może stanowić nieodpłatne świadczenie podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych według ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (u.p.d.o.f.)?

Niestety minister finansów zaprezentował niedawno niekorzystny dla podatnika pogląd w powyższej kwestii. W interpretacji indywidualnej z dnia 28 czerwca 2013 r. (znak IPPB4/415-328/13-2/JK4) stwierdził, że nabycie nieruchomości lub ruchomości w drodze działu spadku w części przekraczającej udział spadkowy stanowi nabycie w świetle przepisów u.p.d.o.f. Jeżeli nabycie to jest nieodpłatne, to rodzi ono określone skutki podatkowe w rozumieniu przepisów ustawy. Według Ministra Finansów otrzymując nieodpłatnie – w wyniku działu spadku – część przekraczającą udział spadkowy podatnik uzyskuje przysporzenie majątkowe mające konkretny wymiar finansowy. Przysporzenie to stanowić będzie przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 20 ust. 1 u.p.d.o.f. Wartość nieodpłatnego świadczenia należy ustalić według uregulowań art. 11 ust. 2 powołanej ustawy, tj. na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami tego rodzaju.

Pogląd ministra finansów jest szczególnie niekorzystny, gdy spadkobiercami są osoby sobie obce lub dalecy krewni. Bliska rodzina bowiem będzie mogła skorzystać ze zwolnienia w tym zakresie zawartego w art. 21 ust. 1 pkt 125 u.p.d.o.f.

Trudno się zgodzić

Stanowisko ministra finansów nie może zasługiwać na aprobatę. Nabycie rzeczy na skutek nierównego działu spadku nie może być w ogóle źródłem przychodu, gdyż nie stanowi ono „innego nieodpłatnego świadczenia" w rozumieniu u.p.d.o.f. Ustawodawca nie wprowadził definicji legalnej „innych nieodpłatnych świadczeń", niemniej jednak z przepisu art. 11 ust. 1 u.p.d.o.f. wynika, że „inne nieodpłatne świadczenia" powstają w inny sposób niż poprzez otrzymanie pieniędzy, wartości pieniężnych albo wartości otrzymanych świadczeń w naturze. Ponadto wskazówkę w tym zakresie stanowią przepisy określające sposób obliczenia wartości „innych nieodpłatnych świadczeń" (art. 11 ust. 2a u.p.d.o.f.). „Innymi nieodpłatnymi świadczeniami" mogą być: usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej, usługi zakupione, udostępnienie lokalu lub budynku.