Sądowy spór w rodzinie - komentuje Tomasz Pietryga

Patrząc na zdjęcie ze spotkania Andrzeja Dudy z przedstawicielami opozycji, które odbyło się niedawno w Pałacu Prezydenckim, można odnieść wrażenie, że spotkali się zadowoleni z siebie politycy, którym po przejściach udało się dojść do kompromisu w sprawie reformy sądownictwa.

Siedzący naprzeciwko prezydenta liderzy PO Grzegorz Schetyna, Borys Budka i Sławomir Neumann wydają się wręcz rozbawieni. Rozbawienie jednak znika z ich twarzy, kiedy gasną flesze. Największa opozycyjna partia ma bowiem poważny problem, bo po dwóch latach nieustannej ofensywy przeciw reformom sądownictwa ma rekordowo niskie poparcie. A przy stole zwycięzcą jest tylko prezydent Andrzej Duda, choć zwycięzcą trochę z przypadku.

W poniedziałek prezydent upubliczni projekty reform Krajowej Rady Sądownictwa i Sądu Najwyższego, które staną się zapewne tematem politycznym numer jeden na wiele tygodni. A debatujący skupią się przede wszystkim na szukaniu odpowiedzi, czy propozycje prezydenckie są łagodniejsze od pisowskich, czy uderzają w trzecią władzę, czy też nie. W tym medialnym szumie zagłuszone zostanie zapewne jedno krótkie pytanie, które każdy uważny obserwator powinien postawić: po co właściwie jest ta reforma?

Postawmy sprawę jasno: żadne zmiany ani w SN, ani w KRS nawet o milimetr nie poprawią sytuacji w wymiarze sprawiedliwości. Nie przyspieszą prowadzonych procesów, nie poprawią funkcjonowania ani dostępności sądów, nie zmienią też samych sędziów i ich etosu. Dla zwykłego zjadacza chleba, który może kilka razy w życiu trafi do sądu z własnymi problemami, te zmiany nie mają najmniejszego znaczenia. Bitwa o KRS (o której istnieniu pewnie pierwszy raz usłyszał niedawno) to dla niego czysta abstrakcja.

Rada bowiem, najogólniej rzecz ujmując, zajmuje się sędziowskimi wewnętrznymi sprawami. Jej siła sprawcza jest w rzeczywistości niewielka. Jej najważniejszą kompetencje, czyli wskazania dotyczące nominacji sędziowskich, łatwo może utrącić prezydent. Andrzej Duda udowodnił to zresztą już w zeszłym roku, nie godząc się na nominacje dziewięciu sędziów wskazanych przez KRS, nie podając nawet uzasadnienia swojej decyzji. Mimo że sprawa wywołała chwilową burzę, taką samodzielność decyzyjną daje mu konstytucja.

Również Sąd Najwyższy, bez wątpienia najważniejszy w Polsce, swoisty wierzchołek wymiaru sprawiedliwości, nie jest powszechnie dostępny i użyteczny ze względu na charakter rozpatrywanych spraw. A rocznie jest ich zaledwie 10 tys. To kropla w morzu 16 mln spraw, które każdego roku trafiają do sądów powszechnych.

Jakże abstrakcyjnie wygląda przy tym również dyskusja o wprowadzeniu do SN specjalnej izby dyscyplinarnej, która zajmie się karaniem sędziów. Problem bowiem w tym, że system dyscyplinarny już działa i przerabia rocznie kilkadziesiąt spraw. Kary w nich wymierzane w zdecydowanej większości nie budzą kontrowersji. Czy rzeczywiście zatem jest to aż tak duży problem, aby na utworzeniu izby dyscyplinarnej skupiała się uwaga premiera, rządu, parlamentu i prezydenta? A w ślad za nimi uwaga czołowych mediów, publicystów i komentatorów, tak jakby od reformy KRS i SN zależało nasze być albo nie być.

Ten gigantyczny balon z reformą, zamiast pęknąć, jeszcze się powiększa. I bez względu na to, czy przedstawione przez prezydenta zmiany będą radykalne, umiarkowane czy nic nieznaczące – niczego w dostępie do sądów nie zmienią, bo nie w KRS i SN należy szukać przyczyn fatalnej sytuacji wymiaru sprawiedliwości. To sądy powszechne mentalnie i organizacyjnie ciągle nie wyszły z poprzedniej epoki. Ich zła organizacja, nierówne obciążenie sprawami, nadmierny formalizm, nadmierny nadzór i biurokracja skutkują często sytuacjami wręcz karykaturalnymi. Bo sprawiedliwość stała się pojęciem formalnym, a nie rzeczywistym.

Jednak o tym nie ma ani słowa w prezydenckich reformach, bo nie dotyczą one działania 400 sądów, do których trafia miliony pozwów, ale dwóch abstrakcyjnych dla przeciętnego Polaka instytucji.

Być może u źródeł reformy leży czysta polityka, a prawo stało się jedynie jej instrumentem. Politykom w dwa lata udało się wypracować silne społeczne emocje wokół Temidy. Stała się wręcz politycznym kapitałem.

Kiedy w lipcu Andrzej Duda zawetował ustawy o KRS i SN, wydawało się, że pisowska machina – tak zabójczo skuteczna przy okazji reformy Trybunału Konstytucyjnego – zacięła się. A prezydencka „zdrada" i społeczne protesty rozpoczną masowy odwrót wyborców. Później przyszedł jeszcze kataklizm na Pomorzu i zarzuty o opieszałość rządu. I co? Po dwóch miesiącach od tamtych wydarzeń prezydent cieszy się rekordowym ok. 60-proc. zaufaniem, równie rekordowe jest poparcie dla PiS, sięgające w kolejnych sondażach blisko 40 proc. Na drugim biegunie mamy rekordowo niskie poparcie dla PO i Nowoczesnej.