Adwokat w Unii Europejskiej

Implementacja dyrektyw

System swobody świadczenia usług przez prawników zagranicznych oparty jest na trzech dyrektywach:

Przedmiotowe dyrektywy zostały w pełni implementowane w polskim porządku prawnym poprzez w szczególności przyjęcie ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 126, poz. 1069 z późn. zm.) (zwana dalej „Ustawą"). Podkreślić należy, że co do zasady na podobnych zasadach polscy prawnicy mogą świadczyć usługi w innych krajach Unii Europejskiej.

W świetle Ustawy dopuszczalne są różne formy i sposoby wykonywania czynności w Polsce przez prawników zagranicznych:

Ustawa wprowadziła nieznaną wcześniej polskiemu porządkowi prawnemu definicję prawnika zagranicznego, którym jest osoba uprawniona za granicą do wykonywania zawodu odpowiadającego pod względem wykształcenia i uprawnień oraz podstawowych zasad jego organizacji i wykonywania – zawodowi adwokata lub radcy prawnego, zarówno jako „prawnik z Unii Europejskiej" (posiadającego obywatelstwo jednego z państw członkowskich) np. niemiecki czy austriacki Rechtsanwalt, francuski avocat, brytyjski advocate/barrister/solicitor, hiszpański abogado jak i „prawnik spoza UE", np. amerykański attorney-at-law.

Świadczenie usług transgranicznych

Zgodnie z art. 35 ust. 2 Ustawy, w ramach uprawnienia do świadczenia usług transgranicznych, prawnik z UE może wykonywać wszelkie czynności, do których uprawniony jest adwokat lub radca prawny.

Istotną nową instytucją wprowadzoną przez Dyrektywę 77/249/EWG, którą polski ustawodawca zdecydował się implementować jest obowiązek współdziałania prawnika zagranicznego z UE przy reprezentowaniu klienta przed w postępowaniu przed sądem, w którym zgodnie z obowiązującymi przepisami istnieje przymus adwokacko – radcowski. Szczegółowe warunki i sposób współdziałania określa umowa zawarta przez prawnika z UE z adwokatem lub radcą prawnym, którą to umowę prawnik zagraniczny winien przedłożyć organowi prowadzącemu postępowanie, przy pierwszej czynności procesowej. Ustawodawca wskazał, że zawierając umowę, strony winny mieć na uwadze, że celem współdziałania jest umożliwienie prawnikowi z UE prawidłowego wykonywania obowiązków wobec klienta oraz organu prowadzącego postępowanie, w szczególności zapewnienie przestrzegania przez niego obowiązujących przepisów postępowania i zasad etyki zawodowej.

Kolejną specyficzną instytucją wprowadzoną przez polskiego ustawodawcę w art. 40 ust. 1 Ustawy, w ślad za możliwością przewidzianą przez Dyrektywę 77/249/EWG jest obowiązek prawnika zagranicznego z UE poinformowania dziekana okręgowej rady adwokackiej oraz dziekana okręgowej izby radców prawnych, właściwej ze względu na siedzibę sądu, o podjęciu świadczenia usługi transgranicznej. Ponadto prawnik zagraniczny z UE jest obowiązany przy pierwszej czynności w postępowaniu sądowym dołączyć do akt sprawy dokument potwierdzający, że jest on zarejestrowany w państwie macierzystym jako osoba uprawniona do wykonywania zawodu przy użyciu jednego z tytułów zawodowych państw członkowskich UE.

Stała praktyka jako prawnik zagraniczny

Należy wskazać, że art. 3 Ustawy wprowadza zasadę, zgodnie z która prawnicy zagraniczni są uprawnieni do wykonywania stałej praktyki w Polsce jedynie w przypadku, gdy ich państwa macierzyste zapewniają wzajemność w tym zakresie. Odnosząc się do zakresu stałej praktyki, w przypadku gdy mamy do czynienia z prawnikiem z UE to po dokonaniu jego wpisu na listę prawników zagranicznych prowadzoną przez wybrany przez niego samorząd zawodowy może on wykonywać stałą praktykę w zakresie odpowiadającym tytułowi adwokata lub radcy prawnego, a w szczególności może udzielać konsultacji prawnych wchodzących w zakres prawa państwa członkowskiego swego pochodzenia, prawa wspólnotowego, prawa międzynarodowego i prawa przyjmującego państwa członkowskiego.

W tym miejscu należy wskazać, że również do prawników wykonujących stałą praktykę stosuje się wyżej przedstawione uregulowania dotyczące obowiązków współdziałania z adwokatem lub radcą prawnym.

Podkreślenia wymaga, że wszyscy prawnicy świadczący usługi transgraniczne jak i wykonujący stałą praktykę na terytorium RP zgodnie z Ustawą obowiązani są do: 1) przestrzegania zasad etyki zawodowej adwokata lub radcy prawnego, w przypadku obowiązku wpisu na listę, w zależności od tego, na którą listę prawnik zagraniczny jest wpisany; w konsekwencji, podlegają oni odpowiedzialności dyscyplinarnej według odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów lub radców prawnych; 2) podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy świadczeniu pomocy prawnej, na zasadach obowiązujących adwokatów lub radców prawnych, chyba, że legitymują się polisę ubezpieczeniową o warunkach równoważnych polisie obowiązującej adwokatów lub radców prawnych. Z chwilą wpisu na listę prawnik zagraniczny z UE staje się członkiem właściwej izby adwokackiej lub właściwej izby radców prawnych i wykonuje wszystkie obowiązki i prawa przysługujące członkom samorządu zawodowego, w tym obowiązek opłacania składek, z wyjątkiem biernego prawa do organów samorządu.

Prawnik zagraniczny z UE wpisany na listę prowadzona przez okręgową radę adwokacką może wykonywać stałą praktykę w kancelarii indywidulanej, w zespole adwokackim, spółce jawnej, spółce cywilnej, spółce komandytowo – akcyjnej, spółce komandytowej lub spółce partnerskiej, w przypadku prawnika zagranicznego z UE wpisanego na listę okręgowej izby radców prawnych może on prowadzić stałą praktykę ponadto w ramach stosunku pracy oraz na podstawie umowy cywilnoprawnej. Wspólnikami w spółkach cywilnej i partnerskiej mogą być wyłącznie prawnicy z UE, adwokaci lub radcowie prawni oraz – co jest istotnym novum – doradcy podatkowi lub rzecznicy patentowi.

Pełna integracja

Największą formą integracji prawnika z UE lub obywatela UE, który posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania zawodu przy użyciu jednego z tytułów zawodowych określonych w Ustawie, na rynku krajowym jest uzyskanie tytułu zawodowego w państwie przyjmującym. Wpis taki jest możliwy, gdy osoba ta:

Okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych zwalnia prawnika z UE od wymogu zdania testu umiejętności, jeżeli wykaże on, że przez okres co najmniej 3 lat wykonywał aktywnie i nieprzerwanie stała praktykę w zakresie prawa polskiego, w tym prawa wspólnotowego. Obowiązkowe jest w tym kontekście załączenie do wniosku o zwolnienie listy prowadzonych spraw, ze wskazaniem m.in. przedmiotu, czasu trwania oraz podejmowanych w sprawie czynności.

W październiku 2013 roku na listy prawników zagranicznych prowadzonych przez okręgowe rady adwokackie w Polsce wpisanych jest 86 osób, a na listy prowadzone przez rady okręgowych izb radców prawnych wpisanych jest 70 osób, co łącznie daje 156 osób. W 2013 roku prowadzono 2 postępowania dyscyplinarne w stosunku do prawników zagranicznych wpisanych na każdą z wyżej wymienionych list.

Do państw z największym przepływem prawników z UE należy obecnie Belgia, Francja oraz Luksemburg (mają w nich siedziby instytucje europejskie), a także Wielka Brytania, Niemcy (jako znaczące europejskie gospodarki), Włochy oraz Hiszpania.

Konsultacje w Brukseli

Czynione są starania, aby usprawniać system przepływu prawników w Unii Europejskiej. Okazją do tego była zorganizowana 28 października 2013 r. w siedzibie Komisji Europejskiej w Brukseli konferencja „Wspólny rynek dla prawników: dokonanie oceny osiągnięć, stawienie czoła pozostałym wyzwaniom". Podczas konferencji wysocy przedstawiciele KE z komisarzem Michaelem Barnierem odpowiedzialnym za wspólnotowy rynek i polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości, a także m.in. przedstawiciele adwokatur oraz organów nadzorujących prawników z państw członkowskich, dokonali oceny tego systemu. Na zlecenie Komisji powstał w tym zakresie pogłębiony raport. Należy wskazać, że interesująca debata, która odbyła się podczas konferencji oraz wnioski z przedmiotowego raportu mogą stać się źródłem wiedzy dla Komisji Europejskiej co do zmian ustawodawstwa europejskiego dotyczącego prawników w przyszłości.

Uczestnicy konferencji w Brukseli wspólnie stwierdzili, że Dyrektywy zostały implementowane w państwach członkowskich w sposób prawidłowy, co potwierdza niewielka ilość spraw prowadzonych przez ETS w Luxemburgu, a zagwarantowany przez Dyrektywy swoboda przepływu prawników w UE funkcjonuje sprawie, jest wielkim osiągnięciem Wspólnoty i choć jest już starym prawem, jest jednak dobrym prawem, nie wymagającym głębokich zmian. Wskazać przy tym należy, że Wspólnota dzięki przyjęciu Dyrektyw już dawno temu znalazła się w światowej awangardzie, przykładowo prawnicy w Stanach Zjednoczonych – poza nielicznymi wyjątkami – nie mają żadnych możliwości zmiany stanu w którym będą wykonywali zawód prawnika, bowiem zmiana stanu pociągałaby konieczność pełnego przekwalifikowania się. Obliczono, że w całej Wspólnocie ok. 3500 prawników z państw członkowskich zostało wpisanych na listy prawników zagranicznych uprawnionych do wykonywania stałej praktyki oraz 200-300 prawników uzyskało tytuł zawodowy przyjmującego państwa członkowskiego, po upływie 3 lat od wpisu na listę prawników zagranicznych, mniejsza liczba prawników zagranicznych przystępowała do testów umiejętności, choć nie wskazywano, aby test umiejętności stanowił barierę do pełnej integracji w środowisku. Co znamienne, największą wartość świadczonych przez prawników zagranicznych usług prawnych zanotowano w przypadku usług transgranicznych, bez wpisu na listę prawników zagranicznych. Wyniosła ona w 2008 roku 4,2 miliarda EUR. Wskazać należy, że usługi transgraniczne świadczone są przez prawników w wielu przypadkach poprzez środki porozumiewania się na odległość (e-mail oraz telefon) bez konieczności osobistej wizyty w drugim państwie członkowskim, co sprzyja osiągnieciu wyższych obrotów. W przypadku usług świadczonych przez prawników zagranicznych wpisanych na listę wartość usług szacuje się na ok. 640 milionów EUR rocznie. Do państw członkowskich z największą liczbą wpisanych na listy prawników zagranicznych należy zaliczyć Belgię, Francję oraz Luxemburg – państwa będące siedzibą instytucji europejskich jak również Anglię z Londynem jako światowym centrum finansowym jak również Niemcy i Włochy.