Opinia publiczna jak złota rybka

Dlaczego złotka rybka wciąż pływa w kółko, niedaleko ścianek słoika? Bo jej umysł jest w stanie zapamiętać wyłącznie wydarzenia z ostatnich 5 sekund. Po tym czasie wszystko dla rybki okazuje się nowe, dlatego z zaciekawieniem przygląda się światu spoza akwarium. Taką złotą rybką jest opinia publiczna, z tym że jej pamięć waha się między tygodniem a trzema miesiącami. Może właśnie dlatego tak łatwo można jej wmówić cokolwiek, wykreować dowolny wizerunek poszczególnych osób – jednych uczynić władcami nienawiści, innych – bóstwami miłości. Dziś wszyscy kochają Donalda Tuska, a Donald Tusk kocha wszystkich i obdarza wielkim dobrem.

W ostatnich dniach wiele powiedziano na temat „miłości”, którą wybrali Polacy głosując na Platformę Obywatelską. Swój zachwyt najlepiej wyraziła piosenkarka Doda, która – zastrzegając, że polityka nic a nic jej nie interesuje – uznała, że nowy premier jest po prostu „cudowny i kochany”. Donald Tusk i jego współpracownicy fenomenalnie nauczyli się korzystać z mechanizmów rządzących opinią publiczną. Wygląda na to, że przebili w tym nawet pisowskich spin-doktorów, Michała Kamińskiego i Adama Bielana. Jak zauważył w „Rzeczpospolitej” Marek Migalski („Matrix Donalda Tuska” 19.11.2007) PO stara się doprowadzić do tego, by nikt w Polsce nie zajmował się tym, co partie robią naprawdę, lecz w jakim odbywa się to stylu.

Prognoza Migalskiego sprawdziła się w czasie sejmowego exposé. Styl „miłości” łączył się tam z taką ilością zagadnień i aspektów, że każdy mógł znaleźć coś dla siebie. W efekcie nie wiemy, co rząd PO będzie dalej robił. Migalski nazwał to postpolityką, próbą sprawowania władzy za pomocą żartów i uśmiechów. Ale przestaje to już być sprawowaniem władzy, a – można rzec złośliwie – staje się panowaniem. Panowaniem, z którym Donald Tusk deklaruje, że skończy. Na problem postpolityki zwrócił również uwagę Paweł Lisicki („Miraż postpolitycznej polityki”, „Rz”, 24.11.2007), twierdząc, że Tusk będzie starał się raczej zarządzać państwem, niż próbować podejmować decyzje wywołujące ideowe czy aksjologiczne konflikty.

Sprawa wydaje mi się jednak bardziej skomplikowana, szczególnie gdy porównamy premiera Tuska z premierem Kaczyńskim. Różnica nie polega wyłącznie na długości exposé, ani nawet na tym, że jeden posługiwał się językiem miłości, a drugi – rzekomo – nienawiści. Istotna różnica wynika z braku symetrii w przedstawianiu opinii publicznej PO i PiS oraz na wykorzystaniu pamięci opinii publicznej.

Donald Tusk może mówić w exposé o miłości do Najjaśniejszej Rzeczypospolitej i nie pamiętać, że przed 20 laty pisał, iż polskość to niemoralność

Język Platformy – wzbogacony zwłaszcza przez Stefana Niesiołowskiego, ale używany przez wielu – obfituje w takie przejawy miłości jak „polityczni dewianci” czy „dorzynanie watahy”. Nie ma dziś sensu pytać, kto zaczął i czy język PO był odpowiedzią na zaczepki PiS, czy na odwrót. Warto natomiast skupić się na pamięci i zapytać o wydarzenie, które uchodzi za grzech pierworodny PiS – niedopuszczenie Platformy do rządów w 2005 roku. Zadziwiające, że w promowanej przed wyborami książce Kazimierza Marcinkiewicza czytamy, iż koalicji nie chciał przede wszystkim Donald Tusk. Trudno podejrzewać byłego premiera o to, że kłamstwem chciałby zaszkodzić Tuskowi, którego sam przecież poparł. Ale czy ta, ważna skądinąd, informacja dotarła do świadomości publicznej? Nie, bo opinia publiczna jest jak złota rybka – nie zagląda do książek, lecz nieustannie przygląda się wizji świata za szybą, nie pamiętając, co działo się kilka minut wcześniej. W świadomości publicznej winę za klęskę PO-PiS-u ponosi Jarosław Kaczyński i koniec.

Okazuje się więc, że władza zależy nie tylko od tego, kto decyduje, o czym będziemy pamiętać, ale również od tego, kto ma moc decydowania, o czym należy zapomnieć. Kto ma władzę nad tym, jaką interpretację przeszłości narzucimy opinii publicznej, jest w stanie zmienić zbrodniarza w bohatera, a bohatera w zdrajcę. Nienawidzony w połowie lat dziewięćdziesiątych Lech Wałęsa, zbierający w kolejnych wyborach śladowe poparcie, stał się dziś wzorem politycznego rozsądku.

Można więc postawić tezę, że różnica pomiędzy przywódcami PiS i PO polega na wykorzystaniu pamięci opinii publicznej. Jarosław Kaczyński jest politykiem pamiętającym i przypominającym. Potrafił cytować zapomniane wiersze, co sprawiało, że stawał się niezrozumiały. Kiedy jednak cytował wypowiedzi różnych osób z dawnych czasów, przypominał fakty i powiązania, stawał się nielubiany. Wobec niego prawo niepamięci nie było stosowane. Wypominano mu więc wszystko. Wadą stało się nawet jego inteligenckie pochodzenie.

Donald Tusk nabył odporności na przeszłość. Opinia publiczna nie pamięta ani dziadka z Wehrmachtu, ani jego udziału w obaleniu rządu Jana Olszewskiego – „rytualnej zbrodni założycielskiej” elit politycznych III RP. Całą przeszłość Donald Tusk potrafi przykryć blaskiem uśmiechu. Może mówić w exposé o miłości do Najjaśniejszej Rzeczypospolitej i nie pamiętać, że dokładnie przed 20 laty pisał w miesięczniku „Znak”, iż polskość to niemoralność, która wywołuje u niego odruch buntu.

Choć Tusk odtrąbił koniec przywilejów władzy i kosztów z nią związanych poprzez zlikwidowanie ochrony rodziny premiera, jego bliscy korzystają jednak z ochrony BOR (co jest zresztą sprawą oczywistą ze względu na bezpieczeństwo państwa polskiego, a nie państwa Tusków). Choć współpracownicy zapewniali, że premier zrezygnuje z rządowej rezydencji, to w weekend Donald Tusk z żoną oglądali premierowską willę, rozważając przeprowadzkę. Kluczem do sukcesu nowego premiera jest więc istnienie wyłącznie w teraźniejszości. Przeszłości nie ma, a jeśli jest – to są w niej same pozytywy.

Może dlatego opinia publiczna tak szybko zapomniała o różnych okolicznościach wydarzeń i uwierzyła, że Beata Sawicka (wykreowana zresztą na ofiarę służb specjalnych) nie miała z Platformą nic wspólnego, podobnie jak Paweł Piskorski. Opinia publiczna nie chce też pamiętać, że specjalista od budowania miłości wprowadził w swej partii zamordyzm nieporównywalny z wodzowskim PiS-em. Na długo przed tym, nim posłowie Zalewski, Ujazdowski i Dorn podpadli prezesowi Kaczyńskiemu, Tusk pozbył się wszystkich potencjalnych oponentów: Andrzeja Olechowskiego, Macieja Płażyńskiego i Jana Rokity, a nawet wypchnął z politycznych salonów większość ministrów z gabinetu cieni.