Państwo dygnitarzy czy obywateli

Jednym z naczelnych, publicznie głoszonych zamiarów Prawa i Sprawiedliwości w związku z projektem budowy tzw. IV Rzeczypospolitej było umacnianie państwa. Idea silnego państwa nie jest też obca innym ugrupowaniom politycznym, na przykład Platformie Obywatelskiej. Co więcej, dziwne byłoby, gdyby któraś z tych partii utrzymywała, że osłabianie państwa może być poważnie traktowanym i niebudzącym niepokoju postulatem ustrojowym.

Większość formacji politycznych nie godzi się zresztą z poglądem, że nasze państwo jest już silne w stopniu wystarczającym, by niepotrzebne było jego dalsze umacnianie. Problem pojawia się wówczas, gdy zapytamy, czym jest państwo i jak należy pojmować owo umacnianie.

Według polityków PiS wszelkie służby, takie jak ABW, CBŚ, CBA, Ministerstwo Sprawiedliwości wraz z prokuraturą i Służbą Więzienną stanowiły o istocie naszej państwowości. Dlatego nie chcieli tych instytucji wypuścić z rąk

Teoria głosząca, że państwo, w tym państwo polskie, jest czymś innym niż zespołem wysokich dygnitarzy, dostojników i urzędów, stała się oczywista już przed wiekami, gdy nauczono się odróżniać osobę monarchy od Korony Królestwa, będącej bytem zarazem faktycznym i prawnym, ale bez wątpienia zdepersonalizowanym. Jednak echa anachronicznego myślenia utożsamiającego państwo z ludźmi i instytucjami władzy są nadal obecne w rozumowaniu części współczesnych polityków polskich. Zdarza się nawet słyszeć, że państwo jest tym samym co scentralizowana administracja rządowa wraz z podległymi jej instytucjami usługowymi.

Ten sposób widzenia spraw nie jest, jak się zdaje, całkiem obcy prominentnym politykom PiS. W każdym razie, wrażenie takie odnieść było można na przykład wówczas, gdy poddawali oni krytyce orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego lub sądów, te zwłaszcza, które podważały zasadność decyzji rządu i jego agend, albo takie (np. ustawodawcze), które podejmowane były w następstwie inicjatyw wychodzących od administracji rządowej lub popierającej ją koalicji parlamentarnej. Krytykę tę wspierała teza, że Trybunał lub sądy przeciwstawiają się w ten sposób państwu, stawiają się ponad nim.

Zapominano wówczas najwyraźniej lub nie chciano przyznać, że organy władzy sądowniczej są, na równi z organami rządowej władzy wykonawczej, instytucjami państwa. Orzekają przecież ze skutkiem prawnie wiążącym w imieniu Rzeczypospolitej. Krytyka ta wiązała się z kwestionowaniem w praktyce konstytucyjnej zasady podziału i równowagi władz.Jakkolwiek niesprawiedliwy byłby, w moim przekonaniu, zarzut, że doprowadziła do całkowitego przełamania i odrzucenia tej zasady, to niektóre jej objawy stawały się niepokojące. Dotyczyło to w szczególności prób poddania ministerialnej kontroli pozaadministracyjnych działań sądów i sędziów, na co zwróciły ostatnio uwagę międzynarodowe organizacje prawnicze.

Postrzeganie państwa jako rozbudowanej wszerz i wzwyż sieci urzędów i instytucji władztwa publicznego jest zjawiskiem bardzo częstym, niezmiernie charakterystycznym również dla oglądu potocznego. A przecież państwo to ukształtowana przez dzieje terytorialna wspólnota obywatelska wyposażona wprawdzie w swe organy decyzyjne, ale niedająca się do nich zredukować. Gdyby na redukcję państwa do aparatu władzy publicznej wyrazić zgodę, należałoby uznać, że z samej swej natury państwo jest czymś przeciwstawnym, a być może i wrogim obywatelom.

Umacnianie państwa musiało by więc polegać jedynie na rozbudowie oraz na organizacyjnym, materialnym i kadrowym doposażaniu tworzących go urzędów, na doskonaleniu procedur decyzyjnych, usprawnianiu działań aparatu urzędniczego, rozszerzaniu zakresu jego kompetencji. W tym rozumieniu silne państwo to zespół instytucji władczych dysponujących wystarczającą mocą, by zapewnić posłuszeństwo ze strony wszystkich podległych im podmiotów indywidualnych i grupowych. Instytucjami takimi muszą być z natury rzeczy przede wszystkim urzędy mogące korzystać ze środków przymusu prawnego i faktycznego.

Charakterystyczne w tym względzie było więc zainteresowanie PiS dla tzw. resortów siłowych, do których zaliczano MSWiA oraz podległe mu i rozbudowywane coraz bardziej służby porządku publicznego – policję, ABW, CBA, CBŚ, a także MON i siły zbrojne, Ministerstwo Sprawiedliwości wraz z prokuraturą, Służbą Więzienną itp. Resortów tych politycy PiS nie chcieli wypuścić z rąk, uznając zapewne, że stanowią one sam rdzeń, wręcz istotę każdej państwowości. Ponieważ zarazem koncepcja silnego państwa wymagała dla swej realizacji kontroli nad znaczną częścią niesprywatyzowanych zasobów materialnych i produkcyjnych, stąd dążenie do obsadzania kierownictw spółek i innych instytucji (np. mediów publicznych) należących do Skarbu Państwa ludźmi lojalnymi wobec partii rządzącej i jej przywódców.

Sprowadzanie państwa do scentralizowanej administracji rządowej wiąże się też w sposób bezpośredni z dystansem wobec samorządów rozmaitego rodzaju i z próbą ograniczenia zakresu ich wpływów. Było to dobrze widoczne na przykładzie bojów, jakie PiS wiodło z tzw. korporacjami, a w istocie samorządami zawodowymi, których status jako pozapaństwowych instytucji władztwa publicznego jest przez Konstytucję RP z 1997 r. wyraźnie akcentowany.

Sposób widzenia państwa wydaje się pozostawać w związku z koncepcją partii politycznej i jej rządów realizowaną od kilku lat przez przywódców PiS. Ma być to partia zcentralizowana, zdyscyplinowana, z niepodważalnym, silnym, jednoosobowym kierownictwem. Ten model organizacji przenoszony jest na samo państwo, jego postrzeganie i sposób kształtowania.