„Widoczny znak”. Rząd polski nie zgłasza sprzeciwu...

W zeszłym tygodniu polskie media były tak pochłonięte informacją o skardze, jaką pewien amerykański homoseksualista chce wnieść przeciwko Lechowi Kaczyńskiemu, że prawie w ogóle nie zwróciły uwagi na opublikowany przez „Rzeczpospolitą” dokument niemieckiego rządu dotyczący założeń „Widocznego znaku” w Berlinie. Przypomnijmy – chodzi o państwową placówkę upamiętniającą przymusowe wysiedlenia Niemców po wojnie, której kształt stał się przedmiotem politycznego kompromisu zawartego przez rządzącą w Niemczech wielką koalicję kanclerz Merkel.

Projekt ten jest reakcją na wcześniejsze próby Eriki Steinbach wybudowania w Berlinie Centrum przeciwko Wypędzeniom, które w Polsce, ale także w Czechach, wywołało szeroką i bardzo krytyczną dyskusję. Obecny dokument rządowy jest znaczący, ponieważ do tej pory mogliśmy jedynie mówić o intencjach, zapewnieniach oraz deklaracjach niemieckiego rządu.

Dzisiaj wiemy już, jakie są realne założenia rządu Angeli Merkel w odniesieniu do „Widocznego znaku”. Lektura dokumentu budzi zdumienie, ponieważ ignoruje on całkowicie wszystkie uwagi, wątpliwości oraz sprzeciwy formułowane w polskiej debacie na temat różnych form upamiętnienia przymusowych wysiedleń niemieckiej ludności. Jego treść można więc potraktować jako jasną i niebudzącą już żadnych wątpliwości deklarację: polsko-niemiecki dialog jest fikcją.

Wszystkie czerwone linie sygnalizowane w polskiej debacie zostały przez twórców dokumentu przekroczone. Uwagę przykuwa już pierwsze zdanie dokumentu w części poświęconej celom i założeniom „Widocznego znaku”. Mowa jest o tym, że celem placówki będzie zachowanie pamięci – szczególnie młodego pokolenia – o „stuleciu wypędzeń”. Można spuścić zasłonę milczenia na fakt, że fraza „stulecie wypędzeń” została wprost zaczerpnięta z wystawy Eriki Steinbach zorganizowanej dwa lata temu w Berlinie (krytyczne omówienie wystawy: Marek A. Cichocki, Dariusz Gawin „Nowa przeszłość Niemiec”, „Rzeczpospolita” 4.11.2006 r.; próby umieszczenia tego tekstu w niemieckiej prasie nie powiodły się).

W polskiej debacie wielokrotnie sygnalizowano, że zdefiniowanie XX wieku jako „stulecia wypędzeń” jest błędne. Z perspektywy narodów Europy Środkowo-Wschodniej, w tym także Niemców, wiek XX jest wiekiem dwóch totalitaryzmów, a wysiedlenia były tylko jednym i wcale nie najdotkliwszym doświadczeniem Europejczyków tamtego czasu. Uczynienie więc z wysiedleń kluczowego doświadczenia XX wieku, i to wobec pamięci młodego pokolenia, jest po prostu historyczną nieprawdą, manipulacją i inżynierią pamięci.

W dokumencie rządu niemieckiego zwraca uwagę również to, że mówi się w nim konsekwentnie o cierpieniach ludności niemieckiej „na tle narodowosocjalistycznej polityki”. W całym tekście nie ma ani jednego odniesienia do odpowiedzialności Niemców za zbrodnie wojenne i ludobójstwo w Europie Środkowo-Wschodniej. Ekspozycja „Widocznego znaku” ma zgodnie z dokumentem rządu przedstawiać przede wszystkim indywidualne losy niemieckich wysiedlonych w celu wywołania u oglądających (przypomnijmy: przede wszystkim młodego pokolenia!) empatii i emocji.

Należy więc założyć, że cała warstwa racjonalnego dyskursu historycznego o procesach, przyczynach i skutkach zostanie na ekspozycji „Widocznego znaku” zmarginalizowana. Chociaż wystawa będzie poświęcona przede wszystkim losom Niemców, ich indywidualny los będzie zgodnie z założeniami przedstawiony jako uniwersalne, europejskie doświadczenie.

Choć dokument niemieckiego rządu budzi tak wiele krytycznych uwag, to jednak nie strona niemiecka powinna być tutaj przede wszystkim adresatem pytań. Rząd niemiecki idzie w swej polityce historycznej odnośnie wysiedleń tak daleko, jak pozwalają na to sąsiedzi Niemiec.

Dla Polaków treść porozumienia w sprawie „Widocznego znaku” pozostała tajemnicą. Niemcy natomiast z radością poinformowali, że „rząd polski nie zgłasza już żadnego sprzeciwu wobec projektu”

Warto w końcu przypomnieć, że dokument dotyczący „Widocznego znaku” był przedmiotem konsultacji z polskim rządem na początku lutego. Oprócz dyskusji na wysokim politycznym szczeblu między ministrem Władysławem Bartoszewskim i ministrem Berndem Neumannem miały się także odbyć później konsultacje w gronie ekspertów, by doprecyzować przedmiot porozumienia.

Dla opinii publicznej w Polsce treść porozumienia pozostała jednak do dzisiaj tajemnicą. Oprócz stwierdzenia Władysława Bartoszewskiego o „życzliwym dystansie” polskiego rządu do niemieckiego projektu oraz niejasnych informacji o ewentualnym udziale w nim polskiego historyka niczego konkretnego dowiedzieć się nie można.