Chiny przejmują Rosję po scenie sądu w Warszawie

Korespondencja z Salzburga
Witold Gombrowicz, gdy zdecydował się na rejs do Argentyny w sierpniu 1939 roku, a wielu jego przyjaciół nie czuło zbliżającej się wojennej katastrofy – powiedział, że Polacy nie rozumieją tego, co czytają w gazetach. Władimir Sorokin, jeden z najważniejszych rosyjskich pisarzy, autor „Zamieci” wystawionej prapremierowo na Festiwalu Salzburskim (koprodukcja z Düsseldorf Schauspielhaus i grupą Kirill & Friends) ma podobną intuicję jak Gombrowicz.

„Zamieć” Sorokina na Festiwalu Salzburskim

Przebywał na festiwalu teatralnym w Permie, gdy ku zdziwieniu wszystkich gwiazd i gości ślad po nim zaginął. Gdy wrócił po czterech dniach, a zaskoczeni przyjaciele pytali, co się z nim stało – odpowiedział: „Jak to, nie czytaliście gazet? Putin ogłosił, że wraca po kadencji Miedwiediewa na urząd prezydenta. Właśnie sprzedałem mieszkanie w Moskwie i kupiłem w Berlinie”. Sorokin od dawna przez putinistów był postrzegany jako wróg, zorganizowano nawet na niego zamach – ciężarówka zepchnęła z drogi motocykl, którym jechał na daczę.

Te historie opowiedziała mi Agnieszka Lubomira Piotrowska, która „Zamieć” przetłumaczyła dla Wydawnictwa Czarnego. Od siebie dodam, że gazety umie też czytać Kirił Serebrennikow. Były dyrektor Centrum Gogola w Moskwie też mieszka obecnie w Niemczech, a pośrednią wypowiedzią na temat tego, co czeka Putina i Rosję w najbliższych czasach jest jego film pokazany niedawno w Cannes „Zniknięcie Josefa Mengele” – o tym, jak „anioł śmierci” z Auschwitz, uniknął odpowiedzialności za zbrodnie, żyjąc kilka dekad po wojnie w Ameryce Łacińskiej.

Serebrennikow w roli Mengele obsadził Augusta Diehla, znanego m.in. z „Bękartów wojny” Tarantino, ale też roli Wolanda w ostatniej, antyautorytarnej ekranizacji „Mistrza i Małgorzaty”, która w drodze na ekrany w 2024 r. z trudem ominęła rafy putinizmu w Rosji i została tam uwięziona bez szansy na światową premierę.

August Diehl w roli głównej

Właśnie August Diehl gra w „Zamieci” główną rolę doktora Garina, który z poświęceniem XIX-wiecznych społeczników, pomimo gigantycznych mrozów i zabójczej śnieżycy, chce się przedrzeć ze szczepionką do wioski opanowanej przez tajemniczą epidemię z… Boliwii, by uratować mieszkańców.

Czytaj więcej

Plus Minus

Czy Woland pojedzie do Waszyngtonu?

Krytycy Władimira Putina Kirił Serebrennikow i Władimir Sorokin pokażą na Salzburger Festspiele'2...

Nie tylko dlatego, że tiul oddzielający widownię od sceny, a także ekrany „zasypane” są projekcją non stop padającego śniegiem, można stracić orientację oraz zadawać sobie pytania, gdzie i kiedy „Zamieć” się rozgrywa. Można odnieść wrażenie, że oglądamy Rosję, ale czy na pewno XIX-wieczną? Choć słyszymy, że Garin jedzie przez śnieżną burzę konnym wozem, kierowanym przez Chrząkałę – pojazd usytuowany w centralnej części sceny przypomina statek kosmiczny, zaś bohaterowie korzystają z kasków, jakie noszą kosmonauci, te ludzkie symbole rosyjskiej potęgi technologicznej! Rzeczywistość pełna jest współczesnych technologicznych nowinek, odbiorniki radiowe emitują obrazy, a jednocześnie Rosjanie mieszkają w drewnianych chatach, gdzie główne miejsce jest zarezerwowane na portret Monarchy, jakby wciąż obowiązywało samodzierżawie.

August Diehl w roli Garina

Foto: Sandra Then

Wytłumaczenie tych sprzeczności może być takie, że rosyjscy artyści po wielu latach popierestrojkowej nadziei nie mają już złudzeń: Rosja jest od wieków potiomkinowską wioską, która ma się podobać kolejnym carom, ale gdy zajrzeć za fasadę, rzeczywistość pozostaje taka sama jak w „Martwych duszach” i „Rewizorze” Gogola. Sorokin napisał zresztą „Zamieć” stylizowanym na klasykę językiem, co po premierze w 2010 r. dawało efekt komiczno-satyryczny, zaś dziś groteskowy.

Jeśli coś się zmieniło, to używki – dawni Rosjanie pili na umór, w „Zamieci” Kazachowie w jednej z zasypanych wsi dystrybuują dziwaczne narkotyki. To one są przyczyną transu i monologu Garina, który z początku nie wie, gdzie się znajduje – może w Warszawie? Jedno jest pewne: czuje wielki strach przed sądzącą go władzą, zaś jej okrucieństwo znane jest Rosjanom od opriczniny Iwana Groźnego. Strach zarówno z powodu prywatnych grzeszków i grzechów (rzucanie butelkami przez okno, pozostawienie ukochanej), ale też wykroczeń wobec ojczyzny i władzy, bo ziomków wyśmiewał, rządu nie szanował.