Ziemkiewicz: Wrzesień, czyli koniec Sierpnia

I idzie.

Dla nikogo, może poza garstką nawiedzonych, nie wydaje się dziś ważne, co naprawdę zdarzyło się trzydzieści lat temu. Kto chciał strajkować, a kto strajk gasił, kto liczył na więcej, a kto bał się, że przegięto z żądaniami, kto z tych, którzy późnej pękli, przeżywał wtedy chwile wielkości, a kto z tych, którzy później przeżyli chwile wielkości, wtedy pękał. Którędy dostał się do stoczni Wałęsa i skąd wziął się pierwszy komitet strajkowy, ten, na czele którego ogłosił on zakończenie strajku, i co dokładnie działo się, gdy po tym komunikacie stoczniowcy zaczęli wychodzić, i gdy powstrzymywali ich zwolennicy kontynuowania strajku dla solidarności z mniejszymi zakładami trójmiasta, do których Wałęsa dołączył spektakularnym skokiem na wózek… Wszystko to powinno być zbadane, poddane fachowej krytyce źródeł, spisane w monograficznych pracach i uzupełnione półką przyczynków. I tak by było w normalnym kraju.

Ale Polska krajem normalnym nie jest. Tu się nie pisze monografii, tu nawet biografii bohaterów historyk się napisać nie odważa, woli się skupić tylko na wybranych, chwalebnych momentach z ich życiorysów. Może kiedyś, ale na razie - nie prawilna, nie nada.

Kto zetknął się bliżej z badaniem źródeł na temat rozruchów w grudniu 1970 wie, jak ciężką sprawą jest przedarcie się przez wspomnienia naocznych świadków ? ile w nich z latami pojawia się kontaminacji, pomyłek, ilu ludzi zapewnia z przekonaniem, że widziało coś, czego widzieć wcale nie mogło, ale z latami święcie uwierzyło, że widziało. A przecież wydarzenia Grudnia są, można to tak nazwać, niekontrowersyjne. Nie jest tak, że jedna z partii twierdzi dziś, że to milicja strzelała do spokojnych ludzi, a druga, że to ludzie zaatakowali spokojnych milicjantów, i że miejsce u koryta, tytuły do sławy, dystrybucja szacunku i dóbr materialnych zależy w znacznym stopniu od opowiedzenia się za jedną z nich.

W wypadku Sierpnia natomiast tak właśnie jest.

Stąd elektroniczne kloaki bulgocą historycznymi odkryciami, szytymi na potrzeby bieżącej propagandy. Jarosław Kaczyński zamiast w stoczni, był na rybach, Lech bał się własnego cienia i uciekł po godzinie, Krzywonos wcale nie zatrzymała tramwaju, stanął, bo wyłączyli prąd, Walentynowicz była Ukrainką…

Przykładem krańcowej histerii w podejściu do historii jest reakcja na słowa Kaczyńskiego o doradcach, którzy namawiali robotników do rezygnacji z najdalej idących postulatów. Tak jak ze sprawą „Bolka”: salon do tego stopnia przestraszył się możliwych interpretacji historycznego faktu, że na wszelki wypadek woli mu przeczyć. A przecież to i ogólnie znane, i oczywiste, że ścierały się, bo w ówczesnej sytuacji ścierać się musiały. postawy mniej i bardziej radykalne, i że przedstawiciele pokolenia wychowywanego w grozie hekatomby Powstania Warszawskiego i beznadziejnej masakry „Żołnierzy Wyklętych” skłonni byli do większej ostrożności, niż o pokolenie młodsi i mniej doświadczeni przez życie robotnicy.

Tymczasem przypomnienie faktów ? zgoda, że zupełnie w tym momencie niepotrzebne i prawdopodobnie dokonane ze złą, polityczną intencją ? wywołało taką histerię, jakby Kaczyński oskarżył Mazowieckiego i Geremka o tchórzostwo i działanie na rzecz komunistów.

No to ja bardzo proszę, żeby sobie przypomnieli moi rówieśnicy, a młodsi czegoś na ten temat poszukali, homilię „Prymasa Tysiąclecia” wygłoszoną tuż przed szczęśliwym podpisaniem sierpniowych porozumień.

Wszyscy kochamy kardynała Wyszyńskiego, i słusznie, i jednym z przejawów tej miłości jest właśnie to, że owa homilia na śmierć została wycięta z narodowej pamięci. Ale, upieram się, bo pamiętam ? Czerwony przecież z lubością puszczał to kazanie w telewizji ? że Kardynał-legenda de facto potępił strajki i wezwał robotników, by czym prędzej wzięli się do normalnej pracy.

Z tchórzostwa? Z życzliwości dla władz „prylu”? Tylko skończony idiota mógłby go o nie oskarżać. Nie, sprawa stała wtedy na ostrzu noża. I wcale się nie musiała tak dobrze skończyć. Gdyby służby nie zapewniły tych, którzy decydowali o złamaniu strajku lub podpisaniu porozumienia, że mają ruch pod kontrolą, bo we wszystkich trzech głównych ośrodkach na czele znaleźli się ich TW, gdyby Jaruzelski zamiast „nie damy rady” odpowiedział „damy radę”, gdyby Breżniewowi dokuczały akurat hemoroidy i rzuciłby ze złością „razje…t’ antisocjalisticzieskoj swałocz” ? to historia mogłaby się potoczyć zupełnie inaczej. I wtedy przypomnienie, jakie rady miał dla stoczniowców Bronisław Geremek byłoby chwaleniem jego mądrości, a nie uwłaczaniem pamięci.