Rulewski: Porozumienie rządu z górnikami nie wystarczy

Wielozakresowe porozumienie społeczne rządu z górnikami z Katowickiej Spółki Węglowej, wychodzące naprzeciw pokojowi społecznemu, eliminacji zaburzeń na polskim rynku paliwa, z zachowaniem amputacji nierentownych kopalń, w warunkach obowiązującego prawa europejskiego, z natury musi budzić kontrowersje.

Opozycja już zakładała komitety wyborcze pod hasłem „przywrócimy górników do pracy", liberałówzaś przestraszyła szczodrość Ewy Kopacz wobec pracowników. Nawet przewodniczącemu Piotrowi Dudzie, przed reelekcją, zabrano szansę na pokazanie muskułów w ogólnopolskim strajku. A przecież PO nie obiecywała, że zaryzykuje przeprowadzenie wielkich reform kosztem politycznego samobójstwa. Zwłaszcza, że szeroka krytyka ze strony różnych podmiotów kończyła się na negacji, na ucieczce w abstrakcyjne strategie, bez wskazania alternatywy.

Choroba przewlekła

Przychylałbym się do opinii, że porozumienie stanowi zaledwie preludium do nowego otwarcia w sprawie rzeczywistych reform. Ustawa, którą zwycięsko przeprowadził rząd najpierw w parlamencie, a potwierdził porozumieniem na Śląsku, stanowi zaledwie ich warunek konieczny, ale niewystarczający.

Podczas debaty w Senacie nie otrzymałem odpowiedzi na kilka pytań. Co z 4 mld długów Kompanii Węglowej? Czy Komisja Europejska uzna rezygnację z danin, jakimi są wypłaty z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, i rezygnacja z opłat na rzecz ochrony środowiska, jako zakazaną pomoc publiczną? Czy uwzględniono zobowiązania dla ZUS, w tym te niepoliczone?

Skłonny byłbym uznać wniosek opozycji o sporządzenie audytu. Choćby po to, żeby mieć pewność, że uwolniona od chorych ramion spółka będzie już pracować z zyskiem. Dlatego z powagą do rzeczywistości, którą przyniesie porozumienie, powinni się odnieść partnerzy społeczni, związki, rząd i samorządy – tak, aby najważniejszy jego efekt, czyli zaufanie nie był kolejną straconą inwestycją. Kryzysu w górnictwie węglowym nie da się przeczekać ani przełożyć na lata koniunktury .

Oto mamy do czynienia z chorobą przewlekłą, wzmożoną zawałem cenowym na rynkach energetycznych świata, ofensywą klimatologów, a przede wszystkim zestarzeniem się cywilizacji węgla. Król węgiel odchodzi do przeszłości, jak to się stało z parowozem. Próżna jest zatem wiara w bogatego prywatnego inwestora. Wyzwanie, które rzucili Amerykanie łupkami czy nawet Niemcy z energią odnawialną, straszy niczym autostrady zastępujące szosy.

W rozważaniach ustawowych, ale i w debacie publicznej umknął fakt, że kryzys ma miejsce w kopalniach zorganizowanych w formie jednoosobowych spółek skarbu państwa. Przypomnijmy, że są to podmioty gospodarcze, które miały być w zamierzeniu reformatorów, przejściowym tworem na drodze do prywatyzacji. Jak pamiętam, nawet my związkowcy, nazywaliśmy je państwowymi przedsiębiorstwami z przemalowanymi szyldami.

W rzeczywistości stało się gorzej, okres przejściowy zamienił się na czas nieoznaczony, a majątek podporządkowano rozklekotanej polityce kadrowej ministerstw, w tym nieodpowiedzialnej polityce kadrowej wszystkich partii i fikcji nadzoru ze strony sezonowych mieszanych ciał związkowo-naukowo-urzędniczych. Kopalnie dryfowały bez gospodarza, z dala od rynku, z marginalizacją inwestycji , i przerostami wynagrodzeń, w rytm zmieniających się układów politycznych i koniunkturalnych. Zarzut dotyczy prawie wszystkich spółek tego typu. To moja wielka porażka, gdyż wierzyłem i broniłem zasady współzarządzania w oparciu o silne aktywa Solidarności, tego nieprzeciętnego ruchu, bo przecież nie tylko związku zawodowego.

W górnictwie negatywne zjawiska nabrały monstrualnego wymiaru, gdyż przeniesionego z kopalni na poziom wielozakładowej kompanii zatrudniającej 50 tys. osób, gdzie identyfikacja pracownika i udziałowca z interesami firmy w takim monstrum, jest z racji jego wielkości ograniczona. Zagubienie tak wielkiej masy ludzi i ich rodzin, otoczenia, nadto wzmocnione monopolem surowcowym powoduje, że ich problemy stają się polityczne i wychodzą na ulice. W efekcie zagrażają bezpieczeństwu i pokojowi społecznemu .

Górnicy zarzucają, nam politykom, dezercję. Ale przecież mocą paktu o przedsiębiorstwie mają w radach nadzorczych swoich przedstawicieli. To zgodnie z ich powinnościami zatwierdzano nie tylko strategie kopalń, ale i płace m.in. zgodne lub niezgodne z kominówką. Jako współautor kominówki pytam o skwitowanie kontraktów, w których zapisana była, pod groźbą utraty zabezpieczenia majątkowego, poprawa rentowności kopalni, nieprzejadanie majątku (art. 4 ustawy kominowej).

Choć rząd zniósł te ustawowe warunki, to wymogi umów pozostają. Śląskiej debacie towarzyszył spór o dochody zarządów, płace działaczy związkowych i wynagrodzenia rad nadzorczych, których głosu nie poznaliśmy. Te ostatnie wynosiły czasami 4 tys. zł za jedno posiedzenie. W gorączce dyskusji umknął fakt, że są to sprawy przemyślane i ustawowo uregulowane.

Liberalna narracja nie po raz pierwszy atakuje związki zawodowe za rzekome kominy, a nawet rujnowanie kopalń. Pragnę przypomnieć niedouczonym, że rzeczywiście wynagrodzenie związkowców pochodzi ze spółek i limitowane jest ilością członków, a więc nie jest prawdą, że wszyscy są na etatach związkowych. Zaś fakt poboru ich z kasy zakładu wynika z filozofii naszego państwa, która zakłada współuczestnictwo w zarządzaniu, a nawet pełnieniu istotnych funkcji sprawczych np. społeczna inspekcja pracy na rzecz zakładu.

Budowanie ładu społecznego kosztuje. Jednocześnie ucieczka związkowców w stronę interesu grupowego, egoizm branżowy, wymuszający konsumpcję, kłóci się z uspołecznieniem gospodarki, a stąd już jest blisko do socjalistycznej gospodarki planowej, której podmiotem nie był obywatel, lecz planista z Komitetu Centralnego.

Nie sądzę, by tego nie chcieli górnicy tak srodze doświadczeni w owych czasach. Choćby dlatego, że dzisiaj, ponosząc dramatyczne skutki gospodarki rynkowej, zarazem odcinają zyski od tańszej benzyny, którą tankują do swoich zagranicznych samochodów. Ta przyjęta zasada otwartej gospodarki rynkowej zapisana m.in. w pakcie o przedsiębiorstwie, pozwala im na wypłatę 1 mld złotych zgromadzonego przez wszystkich przedsiębiorców na koncie Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Wieść niesie, że górnicy ich nie odprowadzali. Choć też prawdą jest, że kilkaset pielęgniarek, w tym z Kostrzynia, w podobnych warunkach z tej możliwości nie skorzystały. Reasumując, nie istnieje zjawisko częściowej cnoty.

Upiory złych czasów

Zgadzam się, że główna odpowiedzialność spoczywa na władzy państwowej. Zawiodła ona lub była zbyt spolegliwa, ale to nie usprawiedliwia ignorancji tych, którzy żyją z kopalń, ich funkcjonowania i zarządzania, jako że władza odchodzi, a górnicy pozostają. Milionowe hałdy niesprzedanego węgla były dla władzy dostatecznym argumentem, żeby zamykać kopalnie. Wszak ma ona świadomość, że nielubiana przeze mnie Margaret Thatcher wygrała, a Wielka Brytania się nie zapadła. Ale nie przywołujmy upiorów złych czasów.

Ustawa modyfikująca o rekonstrukcji kopalń autorstwa rządu Kopacz ma być promem do nowej struktury własnościowej. Nie ma w niej wpisanego wiążącego terminu. Wspomina się o spółce pracowniczej. Odradzałbym to ostatnie z powodów jak wyżej. Jeśli zabraknie inwestora branżowego bądź jakiegokolwiek innego, to już z udziałem pracowników. Górnicy z ograniczoną mobilnością zawodową, spójnią miejsca pracy, mogliby być dobrymi wspólnikami, ale na własne ryzyko i odpowiedzialność . W obecnej sytuacji ekonomicznej kopalń zabezpieczeniem odpowiedzialności mogłyby być nadmiernie rozbudowane przywileje, choćby np. 14-latka. Doświadczenia rynków w USA, Kanadzie, a nawet Wielkiej Brytanii potwierdzają te możliwości.