Starcie dwóch konstytucji

Wraz z przedstawieniem prezydenckich projektów ustaw zmian w sądownictwie powraca dyskusja na temat demokracji i praworządności w Polsce. Nie bez powodu wielu wybitnych prawników zarzucało do tej pory poszczególnym projektom aktów prawnych niekonstytucyjność. Pomijając jednak samo wartościowanie konkretnych regulacji, warto na sprawę spojrzeć z trochę innej perspektywy. Obserwujemy bowiem próbę wypierania obowiązującej konstytucji przez niespisaną konstytucję nieformalną.

Aby niniejszą tezę wyjaśnić, przypomnijmy w skrócie kilka ciekawych konkluzji, które zawarł w swej broszurze z 1862 r. niemiecki polityk i pisarz Ferdynand Lassalle. Głos z przeszłości może czasem wnieść więcej do debaty publicznej niż bieżące emocjonalne wystąpienia. Lassalle twierdził, że konstytucja spełnia swoje zadania tylko wtedy, jeżeli w swoich formułach prawnych rejestruje istniejący układ sił politycznych, gospodarczych i społecznych w państwie. Jeżeli jednak z tymże układem sił się w jakiś sposób różni, to rozstaje się z rzeczywistością, a jej prawne regulacje stają się faktycznie coraz bardziej pozorne. Wtedy w państwie powstają dwie rzeczywiste konstytucje: ta pisana, ale tak naprawdę fikcyjna, i ta rzeczywista, ale nigdzie wprost niezapisana. Powyższy wywód pisarz zobrazował następującą metaforą: jeżeli na jabłoni przymocujemy napis, że stanowi ona drzewo figowe, to nie przestanie ona być jabłonią.