Europa sprawdziła się w czasie kryzysu

Europejski Bank Centralny na razie działa bardzo sprawnie. Nie jest krytykowany. Szczególnie wspieranie płynności banków było robione szybko - mówi Leszek Balcerowicz

[b]Rz: Oceny obecnego kryzysu są skrajne – począwszy od porównań z wielkim krachem lat 30. ubiegłego stulecia i wieszczeniem końca kapitalizmu po opinie, że to tylko spowolnienie. Jakie jest pana zdanie w tej sprawie?[/b]

[b]Leszek Balcerowicz:[/b] Skrajne, mówiące, że to jest kryzys kapitalizmu, są o tyle nietrafne, iż przecież z definicji kapitalizmu wynika, że jest to własność prywatna i rynki, a nie centralne planowanie. My nie mamy do czynienia z kryzysem własności prywatnej i rynków, tylko obserwujemy poważne zaburzenia na rynkach finansowych.

Warto przypomnieć, że wśród przyczyn obecnego kryzysu finansowego są niewłaściwe ramy tworzone przez władze publiczne, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych. Więc kryzys nie jest efektem fiaska czystej gry sił rynkowych, choć łatwo wskazać przykłady bardzo dużej niekompetencji na szczytach wielkich konglomeratów finansowych.

Połączyły się efekty wadliwości ram makroekonomicznych i instytucjonalnych, tworzonych przez władze publiczne, ze słabościami niektórych fragmentów sektora finansowego. Jasne jest, że polityka monetarna Fedu była zbyt luźna. Umożliwiała zbyt szybki wzrost kredytu. Nie spowodowało to zwyżki cen konsumpcyjnych, bo mamy czynniki przeciwważne. Zamiast tego otrzymaliśmy wzrost innych cen – chociażby akcji. A jeszcze w większym stopniu, choć z opóźnieniem, cen nieruchomości.

[b]Niektórzy z ekonomistów uważają, że zabrakło wystarczających regulacji rynku.[/b]

Moim zdaniem główną przyczyną obecnego kryzysu nie był brak regulacji rynku finansowego. Można dość łatwo wskazać na przykłady, że nie brak regulacji, a ich niewykorzystywanie przez nadzór przyczyniło się do tego, co obserwujemy. Wystarczy przytoczyć przykład Islandii. Trzy tamtejsze wielkie banki założyły duże oddziały w Wielkiej Brytanii i Holandii. Te placówki gromadziły bardzo dużo oszczędności Brytyjczyków i Holenderów.

Okazuje się, że ani nadzór brytyjski, ani holenderski nie zainteresował się prostym faktem, że jeżeli dużo pieniędzy zbiera się w bankach pochodzących z małego kraju, to te relacje pozbieranych depozytów, udzielonych kredytów do wielkości kraju pochodzenia banku mogą być niepokojąco duże. Formalnie rzecz biorąc, oddziały podlegają nadzorowi kraju macierzystego, czyli w tym wypadku Islandii. Okazało się, że to zawiodło.

[b]Ale przecież głosy ostrzegające przed kryzysem były, tylko nikt ich nie słuchał.[/b]

To prawda. Np. ekonomiści Banku Rozliczeń Międzynarodowych w Bazylei już w 2003 roku sygnalizowali, że polityka monetarna Stanów Zjednoczonych może być zbyt luźna. Podkreślali, że może ona doprowadzić do nadmiernego wzrostu kredytu i do baniek spekulacyjnych. Były takie ostrzeżenia. Nikt oczywiście wówczas nie mógł dokładnie wiedzieć, jak rozłoży się ryzyko w systemie finansowym – Alan Greenspan uważał, że trafi ono do tych, którzy są najbardziej wyspecjalizowani czy kompetentni w jego utrzymywaniu. Okazało się, że nie każde ryzyko udało się sprzedać poza banki. Po drugie, że nie najlepiej rozłożyło się ono wśród inwestorów.

[b]To, co się stało i się dzieje teraz w światowej gospodarce, jest egzaminem dla Unii Europejskiej...[/b]

Konstrukcje sprawdza się w warunkach ekstremalnych. Z całą pewnością działania krajów członkowskich i instytucji unijnych w tym kryzysie są i będą przedmiotem wielu analiz.

[wyimek]Niekontrolowane subsydowanie przedsiębiorstw przez rządy jest absolutnie sprzeczne z zasadą jednolitego rynku, największym ekonomicznym osiągnięciem UE [/wyimek]

[b]Czy może pan ocenić, które działania Europejskiego Banku Centralnego czy Komisji Europejskiej były trafne, które były niewystarczające, a które być może poszły za daleko.[/b]

Nie jestem w stanie na to teraz precyzyjnie odpowiedzieć. Dla mnie pewne kwestie techniczne są wciąż otwarte. Generalnie uważam, że rozszerzenie możliwości udzielania przez banki centralne kredytów bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych było właściwe. W tym wypadku banki centralne generalnie się sprawdziły. Do dalszych analiz pozostawiam pytanie o punkt, po przekroczeniu którego korzyści będą mniejsze od kosztów.

[b]Na czym może polegać problem?[/b]

Na tym, że im więcej banki centralne udzielają kredytów pod zastaw papierów wartościowych, tym mniejsze są bodźce, żeby odżyły normalnie funkcjonujące rynki finansowe.

Wiemy też z poprzednich kryzysów, że jeżeli narastały problemy potencjalnej niewypłacalności instytucji finansowych o znaczeniu systemowym, to zwykle nie dopuszczano do ich niekontrolowanego upadku. Do 1907 r. w Stanach Zjednoczonych to banki prywatne organizowały akcje ratunkowe wobec takich ważnych instytucji w obawie przed lawinowymi skutkami ich upadłości.

Tym różnią się banki od produkcji samochodów, że w sektorze finansowym są instytucje systemowo ważne, a niebezpieczeństwo zarażania kłopotami jest dużo większe i skutki upadłości poważniejsze. W 1907 r. była groźba kryzysu finansowego w Stanach Zjednoczonych. Ale kto wtedy okazał się bankiem centralnym? Wielki finansista – Morgan. Miał tak ogromny autorytet, że zebrał wszystkich poważnych nowojorskich bankierów i doprowadził do tego, że wspólnie zorganizowali wsparcie dla potencjalnych bankrutów. O dziwo, nawet na tej transakcji nie stracili. Potem zresztą się okazało, że on wcale nie był najbogatszy. Jego kapitałem była wielka reputacja.

[b]Teraz musimy liczyć na dobrą reputację banków centralnych. Czy one są w stanie reagować wystarczająco szybko?[/b]

Działania banków i rządów w zapobieganiu lawinowym upadłościom dużych instytucji finansowych i ewentualnym dokonywaniu restrukturyzacji nie jest czymś wyjątkowym. Tak było np. w Szwecji i Finlandii na początku lat 90. Nie na tym polega wyjątkowość tego, co się dziś dzieje. Wyjątkowe jest to, że wszystkie kraje rozwinięte zostały ogarnięte kryzysem finansowym. Ponieważ one stanowią większość gospodarki światowej, to reszta świata została także zarażona, choć w różnym stopniu. Na pewno z czasem pojawią się wnioski, kto poszedł za daleko w interwencjach, a kto nie. Które formy pomocy okazały się bardziej skuteczne, a której mniej skuteczne.

[b]Ale już pojawiły się zespoły badające obecny kryzys.[/b]

Sam uczestniczę w jednym z nich – w Unii Europejskiej. Dyskutuje się np., czy lepsza była pierwotna koncepcja, by środki publiczne wykorzystywać na wykup tzw. toksycznych aktywów po to, żeby je potem sprzedać i w ten sposób stabilizować sytuację finansową wielkich banków, czy też należało pójść śladem Brytyjczyków i koncentrować środki pomocy publicznej na dokapitalizowanie banków.

W Wielkiej Brytanii poszli na całość. Ich zakres pomocy publicznej jest ogromny. Czy im to wyjdzie na zdrowie? Tego nie da się jeszcze określić.

[b]A strefa euro? Tu mamy trudniejszą sytuację – 15 rządów, jeden bank.[/b]

Europejski Bank Centralny na razie działa bardzo sprawnie. Nie jest krytykowany. Szczególnie wspieranie płynności banków było robione szybko. Nie wzbudza kontrowersji.

[b]Jednak poza sektorem bankowym w Unii nie ma tak scentralizowanej władzy gospodarczej. W ogromnym organizmie, w którym nie ma barier gospodarczych między krajami, jedni dają miliardy euro na ratowanie firm, a drudzy nie. To może doprowadzić do dużej nierównowagi.[/b]

Te różnice mogą wynikać z różnicy powagi problemów, np. problemy w bankach brytyjskich okazały jak do tej pory poważniejsze niż w bankach hiszpańskich.

W pewnym stopniu zgadzam się, że występują jednak problemy. Szczególnie jeżeli chodzi o brak uzgodnienia zmian w systemach gwarantowania depozytów.

Pragnę jednak podkreślić, że dotychczasowa analiza faktów nie upoważnia do wniosku, iż kryzys wziął się głównie z braku jakichś silnych europejskich instytucji, czy jakiegoś jednego europejskiego nadzoru. To, o czym mówiłem, te błędy dotyczące oddziałów banków islandzkich w Wielkiej Brytanii, to one powstały na poziomie nadzoru krajowego.

[b]A czy nas nie powinien niepokoić fakt, że w Niemczech pracuje się nad ogromnym programem wsparcia dla przemysłu motoryzacyjnego? Nas i szeregu innych krajów nie będzie na to stać.[/b]

Tu się zgadzam. Niekontrolowane subsydiowanie przedsiębiorstw przez rządy narodowe jest absolutnie sprzeczne z zasadą jednolitego rynku, największym ekonomicznym osiągnięciem Unii. Trzeba temu ryzyku przeciwdziałać.